Eg står med bror min i åkeren på garden og grev so fort eg kan med hendene. Den brune, moldrike jorda klemmer seg inn mellom neglene mine i det eg jobbar med å dra opp poteter. Vi knisar og ser lurt rundt oss. Eg er kanskje åtte-ni år, og bror min er sju. Vi tørkar jorda frå potetene på genseren, og tek ein bit. Poteta er sprø og knasande, og eg kan kjenne stein frå jorda gnissande mellom tennene. Vi veit vi ikkje har lov – og medan vi sitt på huk og et på rå poteter er det ikkje so viktig at det ikkje smakar godt. Adrenalinet som pumpar i kroppen i spenning over å bli oppdaga er belønning nok.
Vi dyrka poteter til eige bruk på garden då eg vaks opp, og då vi skulle hente opp potetene fekk vi også køyre traktor. Den hadde to nivå for fart – skjelpadde eller kanin. Kanin gjekk veldig fort. Skilpadde derimot, gjekk svært sakte. Men kven brydde seg om at vi måtte køyre i skilpaddegir. Når vi plukka poteter fekk vi køyre traktor. Potetene vart oppbevart i råkjellaren til besta og bestefar min, som også budde på garden. Nypoteter var det beste, medan dei siste potetene, som blei kokt på våren var skrukkete med tjukt skal.
Det er mange år sidan eg har sett skrukkete poteter. Potetene blei hausta på hausten og varte ideelt sett heilt til våren. Dei var ikkje pakka i plast for å bevare haldbarheita, men blei oppbevart uvaska i eit mørkt og kjølig rom – ein jordkjellar. Eg skulle gjerne sett meir skitten mat i butikkhyllene. Og då meina eg ikkje urein, men uvaska med inntørka jord. For eksempel får mange av rotgrønsakene våre kortare levetid når dei blir skrubba og vaska for å klargjere dei sal. Dette fordi jorda beskytta overflata mot for eksempel lys og hjelpe rotgrønsaka med å halde på fukt. Har du sett grøne poteter i hylla på butikken? Dette er ein skade på potetene som kjem på grunn av lys, som kan gje mageknip. Vasking av desse grønsakene før dei faktisk skal etast, kan bidra til kortare haldbarheit.
I dag diskuterast det stort om kva som er mest miljøvennleg – matvarer med eller utan emballasje? Premissane for diskusjonen er i seg sjølv avgrensa, og NRK hadde blant anna ein reportasje der forskarar hadde sett på kva som haldt seg lengst av matvarer med og utan emballasje. Dette testa dei både på kjøkkenbenken og når maten var i kjøleskapet. Dei aller fleste matvarene hadde i følge testen betre haldbarheit med emballasje. Eg sakna fokus på korleis uvaska grønsaker ville gjort det i ein slik test, men uansett er problemstillinga i seg sjølv feil. Vi kan sjølvsagt prøve å tvinge matens haldbarheit inn i våre rammer, eller vi kan lære oss korleis mat held seg best. Og dersom nokre matvarer har høgt svinn, kanskje vi burde la vere å ete desse matvarene? Den norske emballasjenæringa argumentera for at vi treng emballasje, og at vi treng meir forskning som kan gjere emballasjen meir effektiv. Men, dersom vi zoomar ut og ser det større bilde ser vi ingen samanheng mellom nedgang i matsvinn og bruk av emballasje. Faktisk har bruken av plastemballasje auka i takt med mengda matavfall sidan 50-tallet, I følgje ein forskningsrapport frå Insitute for European Environmental Policy.
Foto: Everett Collection/ Shutterstock
Emballasjebransjen har ikkje uventa, hatt stor vekst. Då eg var foredragshaldar for plast og emballasjeindustrien for nokre år sidan, kunne dei fortelje meg at dei var den raskaste veksande bransjen i verda.
Eg vil tørre å påstå at kunnskap om korleis vi skal oppbevare mat riktig, er avgrensa i dagens samfunn, og dersom vi held fram med å lene oss på at emballasje skal ordne opp, blir vi berre meir og meir avhengig av eit forsøplande materiale.
*Utdrag frå lydboka Søppelfri: Mat som blir tilgjengeleg på lydbokappen Fabel i slutten av juni.
Om Grønare kvardag
Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon, og er utforma av Kristine Ullaland som til dagen jobbar i Zero Waste Norge. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Astrid, Ida, Kristin, Kristoffer, Mari, Martin, Rakel, Siri K., Siri L., Synnøve og Therese. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å halde fram med arbeidet. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.
Ynskjer du meir informasjon om korleis din arbeidsplass kan redusere avfall, drifte meir berekraftig eller treng de hjelp til å utvikle ein Zero Waste-strategi? Ta kontakt medZero Waste Norge.
Har du ein grøn gründer i magen, eller ynskjer å lære meir om kva arbeid som blir gjort for å tilby grøne produkt og tenester? Bli inspirert av bedrifter som har tatt steget for å snu miljøfotavtrykket positivt, redusere avfall og tilby eit berekraftig produkt eller tenester. Det er mange spennande aktørar på marknaden. Her kan du lese om 6 av dei.
1. Ambrosia, Reingjeringsprodukt
Som mange grøne aktørar først får høyre i møte med mogelege investorar, blei Amanda Weeks fortald at henna gründeridé ikkje var attraktiv for investorar. Planen hennar var å ta veske ut av avfall, og gjere det om til reingjeringsprodukt vart sett på som for radikalt for mange i finansmiljøet. Dei lanserte tidlegare i år sitt første produkt, ein reingjeringsspray du kan bruke til «alt», og heile 97 % av ingrediensane er laga av matavfall. Dette er ingrediensar som vatn, alkohol, eddiksyre og melkesyre. Emballasjen er i resirkulerbar aluminium, og kan brukast om att. Ambrosia referera til sitt produkt som resurs-negativt, fordi produktet brukar gjenbruksmaterial i staden for jomfruelege råvarer.
Ei teneste som gjev kafear og restaurantar moglegheita til å tilby gjenbrukbare take-away-emballasje
Matvanane våre har endra seg mykje dei siste åra, og det å ete ute, eller kjøpe med seg middag heim har blitt ein del av kvardagen til mange av oss. Det er fleire aktørar internasjonalt som jobbar for å få gode, avfallsførebyggande løysingar, og Go box er ein av dei. Sidan 2011 har dei etablert seg som den største formidlaren av gjenbrukstenester, som dei kallar det. Gjennom ein app får du informasjon om kvar du kan kjøpe mat i gjenbruksemballasje, og kvar du kan levere dei tilbake, der emballasjen blir henta, reingjort og sanitært, og klargjort for gjenbruk.
Kindred black er inspirert av ein sakte livsstil, og bedrifta blei starta som ein motreaksjon på det høge forbruket og plastsøppel det medføre, sterke kjemikaliar og eit høgt arbeidstempo. Produkta til Kindred black er lokalt hausta, tappa i glasemballasje laga av for hand, av resirkulert glas. Krukkene er forsegla med voks, og gjev eit luksuriøst uttrykk. Dei nyttar også lokalt hausta urter i den grad det er mogeleg, og er kontinuerleg i arbeid med å bli meir berekraftig.
4. Vitamin A – Badekle i resirkulert fiber og naturfiber
Vitamin A var tidleg ute med lage badekle av resirkulert tekstil på starten av 2000, og var ein av dei frøste aktørane som tilbydde dette. No kan dei også tilby badekle laga av naturfiber, som eit fossilfritt alternativ til nylon og polyamid. Ettersom mange ynskjer å fase ut tekstil i garderoben som kan frigjer mikroplast, er Vitamin A sine badekle i naturfiber eit godt alternativ.
Visste du at berre i Oslo aleine kastast det 10 tonn kaffigrut kvar dag? Vi i Norge ligg på verdstoppen i kaffedrikking, og det gjev mykje kaffigrut! Det veit Siri. Ho er drivjarnet bak Gruten, og står for innsamling av økologisk kaffigrut i Oslo. Kaffigruten får nytt liv som skrubb, såpe, makk-kompost eller base til soppdyrking. Gruten tilbyr også undervisning og kurs slik at du kan lære å bruke din eigen kaffigrut, om du skulle ha lyst.
Aktørane bak konseptet Loop har uttalt at «resirkulering og gjenbruk av resirkulert materiale handlar om å gjere det beste ein kan med avfall, men at det ikkje løyse det grunnleggande problemet vi har med avfall. Vi gjorde ein del refleksjonar rundt dette og kom fram til at kjelda til problemet var [dagens tilnærming til resursar som] bruk og kast.» Formålet med Loop er å tilby tenesta, men fjerne bruk-og-kast-aspektet ved tenesta ved å bruke gjenbruksemballasje. I staden for å kaste emballasjen etter bruk, eller resirkulere den, blir den i staden returnert til avsendar. Du treng ikkje vaske emballasjen eller gjere noko anna i før du sende den. Loop drøyme om at vi i framtida vil få ei «gjenbruksbøtte» på kjøkkenet, på same måte som spann til resirkulering, og at denne på sikt kan inngå i for eksempel renovasjonstenesta. Tenesta er ikkje tilgjengeleg i Norge endå, men planen er at dette skal bli tilgjengeleg over heile verda. Tenesta tilbyr alt mogeleg frå iskrem til hudprodukt.
Vi er i ei spesiell tid no, og vil trenge mange grøne grundera i tida som kjem. Dersom du ynskjer å sjå kva moglegheiter det er for din grøne idé, vil eg tipse om Etablererfond, som er eit lågterskeltilbod for aktørar som fell utanfor Innovasjon Norge sine støtteordningar. Dei gjev opp til 50.000 og her har du lenke til Bergensregionen. Bur du ikkje i Bergensregionen kan du likevel trykke på lenka og finne fram din kommune/ fylke til høgre på sida.
Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon, og er utforma av Kristine Ullaland som til dagen jobbar i Zero Waste Norge. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Astrid, Ida, Kristin, Kristoffer, Mari, Martin, Rakel, Siri K., Siri L., Synnøve og Therese. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å vekse. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.
Ynskjer du meir informasjon om korleis din arbeidsplass kan redusere avfall, drifte meir berekraftig eller treng de hjelp til å utvikle ein Zero Waste-strategi? Ta kontakt medZero Waste Norge.
Våren byr på mykje spennande mat og urter som ein kan hauste frå naturen. Fleire av plantane vi går forbi dagleg kan faktisk brukast som salat, som ein del av middagen eller som te (uttrekk). Ta ein tur ut og sjå kva som er i ditt nærområde. Kanskje du finn noko spennande som du kan bruke i middagen? Her er fem plantar du mest truleg har i ditt nærområde.
Bjørk
Bjørk er eit av dei vanlegaste trea vi har i landet, og blei i gamle dagar sett på som eit magisk tre. Bjørk blei blant anna brukt til å piske byttingar , som var born som skilte seg sånn ut frå andre born at ein var sikker på at det var eit overnaturleg barn som var bytta ut med menneskebarnet. Dette skulle drive ut onde ånder. Ved å slå i bakken med bjørkeris kunne ein også drive vekk insekter. Kanskje dette er eit av opphavet til pisking med bjørkeris i badstua?
Tapp bjørkesevje
Når det kjem til mat og drikke er bjørka eit spennande tre. Noko av det beste eg veit er saft laga på bjørkesevje, og du kan få opptil 2-3 liter bjørkesevje på nokre timar. Tappesesongen er når telen slepp i jorda, før blada sprette og du kan sjå at greinene har små museøyrer. Tappesesongen er vanlegvis fra mars-mai, avhengig av kvar du held til i landet og kva temperatur de har.
Du treng
Noko å borre hol i stammen med. Ein slange som passar med holet du borrar. Ein dunk sevja kan renne ned i (dersom du bryggar øl, kan denne brukast). Hugs å dekk til eventuelle opningar mellom slange og dunk. Insekt er også svært glade i sevje! Hugs å tett holet etter tapping.
Sevja er lettdrikkeleg og søt, ein god erstattar for brus eller alkoholfri drikke. Sevja har kort haldbarheitstid og bør frysast eller forvellast innan 24 timar.
For meir informasjon om tapping av sevje og oppbevaring, sjekk denne posten eller sjå videoen over.
Haust blad frå bjørk
Blad frå bjørka kan brukast til bjørkete (uttrekk), pesto, salat, supper og dressingar. Blada kan haustast frå dei spring ut til dei ikkje lenger smakar so godt, som ofte er midtsommars.
Smaken er søt, syrleg og litt beisk. Nye blad er midlast på smak, og har ein litt smak av nøtter. Blada kan brukast ferske eller tørkast.
Geitrams
Geitrams er ein av dei plantane der du kan ete alt frå blad, blomster og unge skudd. Dersom du haustar geitrams på våren, kan du ete dei som dei er eller tilbrede dei på same måte som asparges. Blada haustast seinare, gjerne mai-juni. Då er dei mildare på smak. Det er noko som går att med mange vekstar. Dess lenger dei står, dess meir smak får planten. Hausting av blomen er i juli-august.
Gamle kjerringråd er at te av geitrams (uttrekk) kan hjelpe med bakteriebalansen i magen. Dosering er 2 ts. fersk/ 1 ts. tørka urt per desiliter vatn.
Foto: Geitrams veks over heile landet, og du har sikkert sett den langs vegar og i nærområdet ditt. Her er den i blomstring, som skjer på sommaren. Foto: Olivia Kulbida
Nyperose
Nyperose er kjend under mange namn, blant anna rynkerose, og er faktisk ein uønskt plante i Norge. Du finn den likevel mange plassar, og har kanskje ein slik i ditt nærområde. Denne kan du sanke nyskudd av som du kan bruke til salat, pesto, te (uttrekk), suppe eller andre ting du måtte finne på av matrettar. Blomsterblada kan sankast under blomstring, som er i juni-juli. Blada kan etast ferske eller tørkast. Blomsterblada kan tørkast og brukast som tillegg i te eller som pynt i salat eller kake. Nypa er klar til hausting på hausten og kan plukkast til snøen kjem.
Nyperosene er allereie godt i gang med spiringa i Bergen. Nye, friske spirer frå Nyperose kan blant anna brukast i salat. Foto: Kristine Ullaland
Vassarve
Mitt første minne med vassarve var at undulaten til besteforeldra mine likte det so godt. Det vaks masse vassarve ved inngangen til fjøsen, noko som gjorde at det kosta oss lite å glede ein liten fugl.
Vassarve er ein av vekstane du ofte finn i bedet, eit sokalla ugras. Dersom du likevel skal luke den vekk kan du like so godt lage noko godt av den. I følgje boka Viltvoksende og velsmakande av Nadia Norbom, var vassarve ein del av folkemedisinen og blei brukt mot «skjørbuk, hoste, reumatisme, lindring av brannskade, eksem og kløe, samt styrkande føde på våren og hausten». Planten er næringsrik og du finn den over heile landet. Den nytast best rå. Bruk den på same måte som du brukar spirer på, eller ta den i suppa. Sprø og saftig på smak.
Det er ikkje det flottaste bilde av vassarve, men den er lett gjenkjenneleg. God til salat. Næringsrik. Foto: Anna Gregory
Løvetann
Som fleire av dei andre plantane over her er løvetann også rekna som ugras. Ein uønskt plante i hagen og i bedet. Men det mange ikkje er klar over er at løvetann er ein av dei plantane der heile planten kan etast, inkludert rota. Eg har høyrd folk fantasere om at brunsnigelen, ein anna hagekrigar, skulle bli ein delikatesse. Eg vil tru løvetannen har ein større mogelegheit til å gå den vegen. Kor flott hadde det ikkje vore om du såg ein løvetann på plenen din og tenkte – yes! Den gleda eg meg til å grave opp og lage noko godt av.
Vår og haust er tida for å grave opp rota. I periodar der det har vore trongt økonomisk, og lite tilgang på kaffi, blei røtene til løvetann rista saman med rug. Blada kan etast heile sesongen, men er best på smak om våren og minner litt om ruccola . Dei blir litt beiske på smak etter kvar som vi går mot sommar og haust, noko som kan passe bra i ein pesto. Blomen kjem rundt mai-juni og kan også etast.
Løvetann inneheld i følge den norske urteguruen Rolv Hjelmstad vitamin A, B, C og d og mineraler som kalium, kalsium og jern for å nemne noko.
Løvetann er ein av dei plantane du kan bruke alt av. Løvetann inneheld mykje næring. Wolfgang Hasselman
Hugs at allemannsretten berre gjeld utmark. Dersom du ynskjer å hauste frå innmark, spør eigaren før du haustar om du får lov og om det er sprøyta. Bruk skjønn når du haustar from områder du ikkje sjølv eig.
Om Grønare kvardag
Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon, og er utforma av Kristine Ullaland som til dagen jobbar i Zero Waste Norge. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Astrid, Ida, Kristin, Kristoffer, Mari, Martin, Rakel, Siri K., Siri L., Synnøve og Therese. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å vekse. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.
Ynskjer du meir informasjon om korleis din arbeidsplass kan redusere avfall, eller ynskjer de hjelp til å utvikle ein Zero Waste-strategi? Ta kontakt med Zero Waste Norge.
Eg fekk æra av å vere forlover for ei tid tilbake, og det å forene brudas ynskjer for dagen, samt alle som skal vere med på utdrikkingslaget, OG Zero Waste, var ei lita nøtt å knekke. – Likevel, på ingen måte umogeleg. Kanskje dette kan inspirere deg til å ta liknande grep? Eg går rett på.
Steg 1 – Planlegg so godt du kan
Lag eit skjema i Excel, der du samla all relevant informasjon om deltakarane. For eksempel namn, kvar dei bur, om dei må reise til staden der utdrikkingslaget skal vere, om dei har matallergi eller spesielle diettar, deltakarane sine ide og bidrag til utdrikkingslaget, om dei har bekrefta at dei kan komme og ikkje minst om dei har betalt. Sett ein siste frist for innbetaling slik at du unngår å måtte endre på programmet i siste liten. Det spara deg for unødvendig arbeid.
Ring alle I forkant, introduser deg om de ikkje har møttest før. Spør om vedkommande har tips eller spesielle avtalar som kan komme utdrikkingslaget til gode. For eksempel vil kanskje ein tilsett ved eit kjøkkenhotell kunne fikse ein god frukost til ein redusert pris, eller ein yogainstruktør vise til gode pakkeprisar til privattime som ein elles ikkje hadde hatt kjennskap til.
Arbeidet du gjer i forkant kan virke mykje, men det vil bidra til at det blir mindre overraskingar undervegs. Ein typisk «felle» er at ein eller fleire i utdrikkingslaget har gløymt å gje beskjed om matallergiar eller mat dei av ulike grunnar ikkje et. Sist eg var på middag var vi fem personar, der tre hadde matdiettar som skilte seg ut frå det majoriteten et. Ver pro-aktiv.
Eit vegetar, glutenfritt alternativ er bakt gresskar med fyll laga av kashew-nøtter, ost, sopp og koriander. Kan også lagast vegansk. Foto: M. Nachev.
Samle alle i ei Facebook-gruppe, og post gjerne regelmessig for å skape samhald i gruppa. Det gjer det også lettare å identifisere kven som kan bidra med planlegginga. Det er ikkje til å skubbe under ein stol at det er mykje forventningar rundt eit utdrikkingslag, og dersom ein i tillegg er pressa på pris, krev det ein del planlegging. Då er ekstra hjelp ekstra verdifullt.
Steg 2 – Utrikkingslag-merch
Kva type utdrikkingslag ein planlegge vil sjølvsagt variere etter kven den de skal drikke ut er, men ein ting som ofte går att er at ein har noko som binde saman gruppa, enten i form av kle, hattar, briller eller liknande. Dersom du ikkje ynskjer å kjøpe noko nytt, kan ein tur på ein bruktbutikk gje deg billige og gode rekvisittar som deltakarane kan ta med seg heim etter bruk, eller du kan donere etter bruk.
Ein liten fare kan vere å sette lista for høgt. Eg hadde sjølv tenkt at eg skulle kjøpe t-skjorter fra Fretex til alle, og handbrodere namna deira på skjorta. Eg hugsa endå blikket til sambuaren min då eg entusiastisk delte ideen min. Eg kan avsløre at det blei ikkje gjennomført, men at eg framleis synst at det ein god ide om eg hadde hatt mykje tid. Om du skulle ha mykje tid, eller er rask på handa, so er det kanskje noko for deg.
Det finnast mykje «utstyr» for utdrikkingslag, i form av rosa band, kroner og anna som bruda kan bruke på festen. Dersom du ynskjer slikt, vil eg først anbefale deg til å kontakte folk i nettverket ditt som nyleg har gifta seg, eller vore forlovarar, og høyre om du kan låne eller kjøpe det dei brukte. Det ligg også noko for sal på for eksempel finn. Desse artiklane er stort sett laga av ulike plastmaterial og kan ikkje gjenvinnast etter bruk. Det er difor fint om ein i vertfall kan bruke dei fleire gonger når det først er kjøpt. Dersom du har noko slikt liggande og ikkje skal bruke det, legg det gjerne ut for sal eller gje det vekk.
Steg 3 – Dersom du må kjøpe kjole, ver tidleg ute.
Det er ofte vanskeleg å finne det du ser etter når ei stor gruppe mennesker ser etter det same. Er bryllaupet på våren eller sommaren er det lurt å planlegge antrekk tidleg. I mitt høve trong eg ein lang kjole i pastellfarge, og kom over ein kjole på finn som passa kriteria. I etterklokskapens tid skulle eg ynskje at eg hadde leigd ein kjole, då eg ser at eg ikkje kjem til å bruke kjolen nok til at den er verd plassen i skapet (eg har ein minimalistisk garderobe). Du kan leige kjole på finn, av ein ven eller på Fjong, som sender til heile landet. Dersom du brukar dress eller kle til unge born, tilbyr mange av brudekjolebutikkane av dette. Kontakt din lokale aktør for meir informasjon. Sko kan du også finne brukt, eventuelt finne nokon som du kan bruke til fleire antrekk.
Som forlovar er du gjerne med på å finne kjolen til bruda, og få den tilpassa hos skreddar. Det er ein fin anledning til å tilpasse din eigen kjole. Kanskje det kan gjere det mogeleg for deg å bruke ein du allereie har? Det er ikkje so dyrt å bruke skreddar som ein gjerne trur. Foto: Kristine Ullaland.
Steg 4 – Mat og drikke
Mat og drikke på utdrikkingslaget er noko som ofte generera mykje avfall, og ein ting som er vanleg, er at forlovar ofte kjøper inn litt ekstra poser med nøtter og små drikkeflasker for påfyll av veske og energi utover dagen. Plastflasker kan resirkulerast, men fusjonsmaterial som ein ofte finn på nøtter er restavfall. Oppmuntr gjerne deltakarane til å ta med drikkeflaske, og ta med laustvektsnøtter i små glas eller pose for ekstra energi undervegs.
Dersom de skal ete ute, vel gjerne ein restaurant eller kafé med gjenbruksbestikk, tallerkenar og glas, og dersom dei har ein miljøprofil – endå betre! Eg vil anbefale å styre unna restaurantar som har ein «street-food» profil, fordi dette ofte inkludera mykje unødvendig emballasje. Dersom det er viktig å gå på ein slik stad, gje beskjed i forkant at de ynskjer at maten serverast rett på tallerkenen, utan ekstra emballasje. Det same gjeld sugerøyr, som ofte kjem med drikka om du ikkje gjev beskjed ved bestilling. Ta med ekstra sugerøyr i glas eller metall om du trur nokon vil sakne sugerør, sjølv om min erfaring er at folk sjeldan merkar at sugerøret er vekke.
Skal de feire heime? Då er popcorn du poppar sjølv ein måte å drastisk redusere emballasje på. Du får kjøpt popcorn i lausvekt hos din lokale Zero Waste-butikk, alternativ to er å kjøpe upoppa popcorn hos din lokale matvarebutikk. Den kjem i rein plast som kan resirkulerast og treng mykje mindre emballasje en chips og ferdigpoppa popcorn (mange chipsposar kan heller ikkje resirkulerast).
Sprudlevin – Det er noko med vin som poppar når du opnar dei. Det gjer ting litt ekstra festleg. Det er ikkje veldig mange lokale alternativ, men ein god nr. to dersom ein likar cider er Balholm sin cider. Det som er fint med den er at den er frå Vestlandet og emballasjen består av glas og metall. Ein liten detalj er at dei har kutta aluminiumsemballasjen som er rundt korken, noko som redusera avfall. Ein får også kjøpt inn alkoholfri sprudlevin på Vinmonopolet, og eg vil anbefale Kiviks Fladerblomstvin frå Sverige. Eit anna godt alkoholfritt alternativ er lokal eplesaft.
Balholm sin cider er fin til festlege. Den kjem frå vestlandet, er i glasfalske med kork av kork. Den kan komposterast eller gjenbrukast om du er kreativ. Metallbiten som er på toppen av korken kan sorterast som metall. Bilde: Kristine Ullaland.
Dersom de føretrekke øl, kan de kjøpe dette emballasjefritt hos dit lokale mikroøl-bryggeri. Svært mange tilbyr mogelgheit på å fylle øl på 2 liters flasker, også kalla growler. Kanskje du kjenner nokon som er flinke å brygge, som kan lage eit eige brygg til dykk? Eg fekk brygga cider for anledninga, på flasker som bryggar brukar om att (privat).
Steg 5 – Gåver
I mange av utdrikkingslag blir ein oppmoda til å ta med å tullegåve der bruda må gjette kven som har kjøpt gåva. Ein anna variant er ei gåve som representera eit felles minne. Eit alternativ her kan vere at alle sende inn eit bilde til deg som er forlovar, som representera noko felles minne givaren har med bruda, som ein kan vise på ein pc-skjerm eller ein TV. Det gjev ein fin plattform til å snakke om fine eller morsomme minner, og ein unngår ein unødvendige gåver som ofte ender som skuffefyll. Dersom du ynskjer å gjere litt ekstra ut av blidene kan du legge dei inn i ein quiz.
Utdrikkingslaget kan vere ein fin anledning å mindre over fine og morsomme opplevingar. Foto: B. Morgan.
Steg 6 – Forslag til program
Ein god hovudregel er tenester over ting. Tenester generera stort sett mindre avfall enn kjøp av ting, sjølv om det sikkert finnast nokre unntak. Hugs at det er vanskeleg å unngå noko søppel på ein slik dag og at det er ok. Det er viktig at de har ein fin dag saman og at de kosar dykk. Berre ved å førebu dagen godt har du allereie unngått mykje avfall, og det er viktig og fint også.
Masse lukke til den store dagen.
Om Grønare kvardag
Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon, og er utforma av Kristine Ullaland som til dagen jobbar i Zero Waste Norge. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Astrid, Ida, Kristin, Kristoffer, Mari, Martin, Rakel, Siri K., Siri L., Synnøve og Therese. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å vekse. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.
Ynskjer du meir informasjon om korleis din arbeidsplass kan redusere avfall, eller ynskjer de hjelp til å utvikle ein Zero Waste-strategi? Ta kontakt med Zero Waste Norge.
Har du nokon gong tenkt på kvar alt vi lagra i skya eigentleg hamnar? På vegen mot ein enklare kvardag blir vi meir og meir digitale, men kva er kostnadane av dette? Lær meir om digital forureining og små tiltak du kan gjere i din eigen kvardag for å kutte unødvendig resursbruk.
Det kjenst eigentleg ikkje so lenge sidan eg måtte be bror min legge på hustelefonen slik at eg kunne kople meg på internett. So fort han hadde lagt på, satt eg i kontakten til modemet og venta tolmodig på at startsida Sol lasta seg opp. Internett var fantastiske greier. På skulen sa dei at dette var framtida, og at kanskje vi til og med ville få endå raskare internett. Det var vanskeleg å førestille seg.
I dag er det meste på nett. Vi les nyheiter på nett, vi held oss oppdatert på kva naboen gjer på, utan å måtte fysisk møtas (eller sjå dei gjennom vindauget). Vi gratulera folk med nye babyar og gifteringar, eller forsvinn ned i kaninhòlet, også kjend som YouTube. Eg har aldri hatt so lite fysiske ting som eg har i dag, men eg har heller aldri vore so avhengig av skybaserte løysingar . Det er eg ikkje aleine om. I Norge strøyme ni av ti musikk, medan to av tre strøymer TV.
Skybasert høyrest svevande ut, og det høyrest utvilsamt finare ut enn realitetane, som er gigantiske datasenter – heimen til vår skybasert data. Behovet for datasenter auka raskt. I 2012 var det rundt 500,000 slike datasenter på verdsbasis, medan i 2019 var det estimert at talet låg på over 8 millionar. Det ser ikkje ut til at talet vil stoppe på 8, og i følgje ein rapport frå Greenpeace frå 2016, kan overgangen til skybaserte løysingar bidra til å auke etterspurnaden etter fossilt brennstoff. Dette på trass av forbetra energiforbruk og forplikting til bruk av fornybar energi. Store aktørar som Google, Facebook og Apple har fremja mål om å drifte med 100 prosent fornybar energi, men Netflix HBO og Spotify ligg etter, i følgje Greenpeace (2016) I følgje Greenpeace sin rapport «ClickClean», står Netflix for ein tredjedel nett-trafikken i Nord-Amerika, og det er kritikkverdig at ein so stor aktør ikkje investera og nyttar seg direkte av fornybar energi og fokusera på smartare løysingar for å få ned forbruket. Men det er ikkje berre strømming og nettsurfing som bidreg til auka digital forureining. Søppelmailen har flytta seg til eposten.
Illustrasjonsbilde av solcellepanel. Foto: Biel Morro
Forskning viser at den gjennomsnittlege arbeidstakar brukar opp til 28% av arbeidsveka på å besvare mail. Det er over ein dag i veka, berre på å svare på mail. Det har vore mykje fokus på miljø og resursbruk i forbindelse med sending av brev, men kor mykje resursar brukar eigentleg mail?
«Tenk på miljøet før du printar» er ei setning du ofte finn under mail signaturen til dei miljøbevisste. Dette fordi vi er klar over ressursbruket tilknytt det å printe. Det mange ikkje er klar over er at mail også har ein kostnad. I følgje Mike Berners-Leeh (2010), som er ekspert på karbonfotavtrykk, har ein gjennomsnittleg mail eit fotavtrykk tilsvarande fire gram karbondioksidutslepp (CO2e). Dersom innhaldet i mailen inneheld mykje data, kan fotavtrykket stige til 50 gram per mail. Berner-Lee estimera at vi i 2010 gjennomsnittleg sendte mail tilsvarande å køyre 320 kilometer med fossilbil. Dette er estimat som er gjort for 10 år sidan. Ein forskningsrapport frå The Radicati Group har estimert at vi i 2019 sendte 246.5 milliardar mail dagleg på verdsbasis, av dette er 128.8 milliardar bedriftsmailar.
Å vere i skya
Med mindre du har lasta ned mailane dine og lagra dei på pc-en din, er mailane lagra i skya aka. datasenter. Datasentera består av datasystem og tilhøyrande komponentar. Desse sentera krev store mengdemaskinvare som brukar straum i ein skala som kan samanliknast med ein nasjons forbruk, i følgje DataCenter Knowledge. Det er også estimert at datasentera sitt energiforbruk innan 2030 vil krevje 10 prosent av den totale, globale straumtilgangen. Hyperscale datasenter blir presentert som ein mogleg løysing for å få ned straumforbruket, og namna til desse sentera referera til «ein datamaskins arkitektoniske moglegheit» til å skalere etter den auka etterspurnaden.
Slett mail
Medan det blir utvikla meir miljøvennlege løysingar for lagring av data, er det nokre ting vi kan gjere på individnivå for å senke vårt eige avtrykk. Den mest lavthengande frukta er å rydde opp i digitale brev – mailen din. Er du ein av dei som har fleire tusen uleste mailar? Ein haug av nyheitsbrev du abonnera på men aldri les? Eller har fleire ubrukte mailkontoar som du bruka når du må oppgje mail, for å unngå spam i din eigen mail? Her har dei aller leste av oss mykje å ta tak i.
App-hjelp til sletting og avmelding av nyheitsbrev du ikkje opnar?
Det er ulike framgangsmåtar for å redusere uynskte abonnement og nyheitsbrev. Dersom du føler deg komfortabel med å inkludere ein tredjepart i mailen din, kan appar som CleanFox lette prosessen ved å gjere gje deg moglegheitene til å slette og melde deg av nyheitsbrev med eit klikk. Dette gjer CleanFox ved å hente fram for eksempel nyheitsbrev du sjeldan eller aldri opnar. Ved hjelp av eit klikk blir du avmeld. Då får du også opp i hjørnet på mobilen kor mykje CO2 du spara miljøet. Det er nemleg slik at det er kostnadar ved å lagre mailane våre i datasentera. Sidan det er ein gratis app er det naturleg å lure på kva dei tener pengar på. I følgje nettstaden deira tenar dei pengar på å selje data om kva maillister som fungera dårleg, men ta gjerne ein ekstra runde sjølv om dette er noko du er uroa for.
Meld deg av nyheitsbrev du ikkje les
Dersom du ikkje har fått svart på mail som er sendt over 60 dagar er det lite truleg at du vil gjere det i framtida, med unntak av eit få mailar som du sikkert kjem på når du les dette. Luk ut desse mailane og sett dei i ei passande mappe, og slett dei andre. Hugs at det kjem til å halde fram med å komme nye mailar, og dei som har prøvd å få tak i deg og ikkje fått svar dei siste 60 dagane vil mest truleg ha fått kontakt med deg gjennom andre kanalar dersom det var viktig. Ein overfylt mail er som eit overfylt rom og skapar unødvendig stress.
Mail som er eldre enn fem år, er det noko du treng? Det tok meg 15 min. å slette 5000 unødvendige mailar frå gmailen min, og humre litt over gamle au-pair annonser eg hadde heilt gløymt av. Eg må sei at det var nokre sekundar eg tenkte for meg sjølv; «dette er jo veldig artig, eg burde ta vare på dette». Men faktumet er at eg aldri hadde sett på desse mailane dersom eg ikkje hadde gått gjennom dei no. Og hadde eg spart på dei, hadde dei nok vore der til neste gong eg tok ei sletterunde. Det blir litt sånn som med ting i boda. Det er gjerne ting du berre ser på når du skal kvitte deg med ting.
Slett gamle mailkontoar du ikkje brukar
Eg har hatt ein gamal mail eg brukar når eg må gje frå meg mail for å for eksempel registrere meg på ein konto. Eit betre alternativ er å enten lage eit alias tilknytt mailkontoen din, som sender mailen rett i spamfilteret. Då blir mailen sletta automatisk etter 30 dagar, og veks seg ikkje opp til store summar mail i innboksen din. Det beste er sjølvsagt om du melde deg av maillistene. Dersom du har gmail treng du ikkje bruke alias. Du kan rett og slett berre putte eit plussteikn slik; Eksempelnamn+hei@gmail.com, og registrer mailen slik at den går automatisk i spamfilteret (sjå framgangsmåte her).
Har du allereie gått gjennom mailen?
Var mailen rydda i ein fei, og du føler giv til å ta fatt på meir? Gå gjerne også gjennom bilde og dokument du har lagra på skybaserte medium. Spesielt der filer blir lagra automatisk, ende vi gjerne opp med meir filer enn vi treng. Eit godt filsystem gjer det enklare å halde oversikt over kva ein har kor, som igjen gjer mappene lettare å bruke.
Masse lukke til!
Om Grønare kvardag
Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Astrid, Ida, Kristin, Kristoffer, Mari, Martin, Rakel, Siri K., Siri L., Synnøve og Therese. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å vekse. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.
Ynskjer du meir informasjon om korleis din arbeidsplass kan redusere avfall, eller ynskjer de hjelp til å utvikle ein Zero Waste-strategi? Ta kontakt med Zero Waste Norge.
I følgje Framtiden i Våre hender vil vi i løp av vår livstid bruke 890 kilo hud- og hårprodukt. Berre på ein vanleg kvardag estimerast det at den gjennomsnittlege kvinna bruka 515 syntetiske kjemikaliar på kroppen, og at 60 prosent av desse blir absorbert av huda og inn i kroppen. Kva kan ein gjere for å redusere forbruket og eksponering av uynskte kjemikaliar?
For over ti år sidan fekk eg elveblest som ikkje gjekk over. Det varte i heile seks månadar. Det var fortvilande, sjølv om borna i barnehagen eg jobba i fant det endrande mønsteret i ansiktet mitt underhaldande. Alt eg ville var at det skulle gå over. Eg hugsa at eg sa dette til legen min, og han svarte meg at det det var berre å kartlegge alt eg putta i og på kroppen. Det var omfattande. Brått satt eg med ei lang liste med rare namn eg ikkje forstod. Det lettaste var faktisk å kutte ut produkt eg ikkje trong. Parfymane var det første eg kutta ut. Mange produkt kunne eg også enkelt lage sjølv, som såpe, og i nokre tilfeller berre bruke produkt som dei er – som kokosolje eller olivenolje til ansiktsvask.
Her får du enkle tips til korleis du kan lage såpe, tannkrem og deodorant av få ingrediensar; Kokosolje, kokosfeitt, kaustisk soda og natron.
Såpebar
Forventa tidsbruk: 40 min. + 24 timar til herdring. Min. to veker modning.
Kvifor velje såpebar?
Såpebar har fått eit unødig dårleg rykte. Dersom ein tenker miljø er såpebar ein klar vinnar. Den er kompakt og lett å transportere. Den har ofte emballasje i papir, og er også lett å finne utan emballasje hos til dømes Reindyrka. Flytande såpe er mykje tyngre å frakte, noko som krev meir energi. Innpakninga til flytande såpe er også stort sett plast, som berre kan resirkulerast nokre få gonger (sjå tidlegare innlegg om plast). Les meir om såpe her.
Såpebar er dryg i bruk fordi du ikkje kan overdosere på same måte som ved flytande såpe. Spåpebar er derfor eit godt Zero Waste-alternativ. Pass på at den får tørke mellom bruk. Då vare den lenge. Foto: Anne Nygård.
Kan brukast til: Hud, hår og hender. Lenge var dette einaste såpa vi hadde på badet. Den kan også brukast som barbersåpe. Sjekk gjerne ut tidlegare post om Zero Waste-barberhøvel, og lær korleis ein gjenbrukshøvel er betre for miljøet og lommeboka. Ta vare på såpestumpane og rasp dei opp til å bruke til vaskemiddel for kle.
Deodorant
Forventa tidsbruk: 5 min. + nedkjøling.
Kvifor lage deodorant sjølv?
Å lage deodorant heime er utruleg enkelt. Dei fleste som går over til heimelaga deodorant går sjeldan tilbake til kommersiell deodorant. Dette fordi den er effektiv mot lukt, enkel å lage, samstundes som den ikkje inneheld til dømes aluminium. Aluminium er stoffet som forhindra sveitte. Baksida er at du som forbrukar får dette stoffet i kroppen. Det er til no ikkje mykje kunnskap om korleis aluminium verkar på kroppen, men dyreforsøk viser at høge doser med aluminium kan gje skadar på nervesystemet hos vaksne mus og rotter, samt deira avkom (Vitenskapskomiteen for mattrygghet). Vi lev i ei tid med mange kunstige kjemiske stoff rundt oss og vi har dessverre lite kunnskap om korleis alle desse stoffa verkar saman, kjend som cocktaileffekten.Les meir om deodorant her.
Eit tidlegare bilde av tannkrem og deodorant på hylla heime, saman med heimelaga mascara. Prøv deg fram og finn ut kva du likar. Foto: Kristine Ullaland
Ps – treng du eigentleg deodorant? Nokon har behov for deodorant, nokre har ikkje. Det kan vere verdt å tenke over. Det finnast også andre deodorantar på marknaden som er meir naturlege, om du ikkje ynskjer å lage deodoranten sjølv (eller å slutte).
Tannkrem
Forventa tidsbruk: 5 min. + tid til nedkjøling
Eg byrja å lage tannkrem som ein stille protest til forslaget om gruvedrift i Naustdal kommune . Der er det funne store mengder rutil, som blir brukt til bleikjemiddel i tannkrem (NRK). Det finnast eit hav av ulike oppskrifter, og ein treng ikkje mange ingrediensar for å lage ein god tannkrem. Om ein ynskjer det veldig enkelt, kan ein faktisk bruke berre natron. Rådgjev deg gjerne med tannlegen din dersom du er usikker om dette er noko for deg.
Kva treng du
8 ss. Kokosolje
3 ss. Natron
20 dropar peparmynteolje, eventuelt appelsinolje for ein mildare smak (valfritt)
Leppepomade for såre lepper Foto: Kristine Ullaland
Om Grønare kvardag
Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Astrid, Ida, Kristin, Kristoffer, Mari, Martin, Rakel, Siri K., Siri L., Synnøve og Therese. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å vekse. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.
Ynskjer du meir informasjon om korleis din arbeidsplass kan redusere avfall, eller ynskjer de hjelp til å utvikle ein Zero Waste-strategi? Ta kontakt med Zero Waste Norge.
Om lag kvart år kjem diskusjonen opp att – kva er mest berekraftig av plasttre eller ekte tre? I år var det Englands første «plastfrie» landsby som skapte overskrifter etter at landsbygda blei pynta med 150 juletre i plast. Argumenta frå dei involverte var at juletrea ikkje var forbruksvare, men gjenbruksvarer – altso at dei ville bli brukt over mange år, og plasttrea difor var det mest berekraftige alternativet. Ein internasjonal studie utført av Englands Skogskommisjon (Forestry Commission) hevda at ekte tre nyttar omlag ti gonger færre material og fem gonger mindre energi enn kunstige tre. Treet kan komposterast etter bruk, og dermed gå tilbake til jorda.
Tradisjon og juleminner
Eg vaks opp på Ullaland gard i Naustdal, der ein del av førjulsstria inkluderte å hente juletre frå skogen. Dette gjekk stort sett føre seg med at far min køyrde traktor, saman med meg eller nokre av syskena mine, slik at vi enkelt kunne frakte trea heim på traktorskuffa. Heime måtte dei stå til tining før dei kunne komme inn i kjellaren. Ei mild lukt av gran fylte stova på veslejulafta, i det vi tok inn juletreet til pynting, medan klassikarar som Grevinna og hovmeisteren gjekk i bakgrunnen. For meg er juletre i gran frå skogen heime, det som er ekte jul. Men kva er alternativet om ein ikkje har ein skog ein kan hente tre frå?
Tre frå Danmark og julepynt frå Kina
Symbolikken bak juletreet er «evig liv», og stammar frå Vest-Tyskland på 1500-tallet. Treet byrjar å bli ein del av norske tradisjonar på 1800-tallet, pynta med godsaker som nøtter, epler, kaker og godteri. I dag kjem heile 84 prosent av julepynten vår frå Kina. I følgje Aftenposten blei det i 2013 importert julepynt for heile 166 millionar kroner, noko som er tre gonger verdien samanlikna med tal frå 1988. I følgje same artikkel kom heile 99% av juletrea våre frå Danmark.
Kvar kjem treet frå? Er det kortreist eller langreist? Foto: Daniil Silantev
Plasttre
I produksjonen av plasttre er det foredlinga av plast frå olje som gjev mest CO2-utepp. I tillegg er ofte trea i plast frakta i container frå Kina. Eig du allereie eit plasttre, er det mest berekraftige er å halde fram med å bruke det so lenge det varer, og forhåpentlegvis varer det i mange år frammover.
Kva skjer når plasttreet ikkje lenger kan brukast?
Plasttre er som oftast samansett av fleire ulike material, som ikkje kan resirkulerast, men sjå kva forpakninga til juletreet seier slik at du er sikker på treet blir sortert riktig. Det vanlegaste er å kaste det i restavfallet. Dersom treet har motor, lys er det el-avfall og skal leverast tilbake der du kjøpte treet eller hos din lokale renovasjonsstasjon.
Ekte tre
I følgje Forskning.no binde norske grantre i løp av ein sommar, like mykje CO2 frå atmosfæren, som all vegtrafikk slepp ut i løp av eit heilt år. Om det er mest miljøvennleg å velje ekte tre er likevel ikkje beintfram ja. Kvar kjem juletreet frå? Er det lokalt eller kjem det for eksempel frå andre stader i Norge, eventuelt utlandet? I følgje Forskning.no estimerast det at vi fell 400.000 tre sjølv og til vener, medan salet ligg på rundt 1,5 millionar juletre (det plantast årleg 25 millionar tre i Norge årleg).
Eg har ikkje juletre heime, men eg pyntar alltid med ein fin krans. Foto: David Beale.
Kva skjer med treet etter jul?
Kvar ende treet når de er ferdig med det? Treet skal ikkje kastast som vanleg avfall. Då blir det sendt til forbrenning, der opp til 25 prosent av det som blir brent ende opp som oske. Denne oska er farleg avfall. For dei aller fleste vil treet måtte leverast til renovasjonen som hageavfall. Nokre kommunar tilbyr henting over ein kort periode etter jul. Kontakt ditt lokale renovasjonsselskap og finn ut kva som gjeld for ditt område.
Ekte tre i potte
Tre i potte er det mest miljøvennlege alternativet, då du kan bruke treet som juletre mange gonger, og når det er dødt kan det komposterast. Den fransk-amerikanske Zero Waste-pioneren, Bea Johnson, sverga til dette. Treet treng ikkje nødvendigvis vere av gran heller. Det finst mange fine eviggrøne busker som kan passe. Når julehøgtida er over kan treet flyttast ut att, eller du kan halde fram med å ha det inne.
Avhengig av kva type tre du vel kan den leve/ vere i ok størrelse til å bruke til juletre i mange år. Vel gjerne ei busk eller tretype som veks sakte, og styr unna rasktveksande tresortar slik at du unngår at treet blir for stort til å flyttast.
Kva skjer med treet om det dør
Om du ikkje har hage eller eit område å kompostere treet, må dette leverast inn som hageavfall på din lokale renovasjonsstasjon.
Det er ikkje alltid so mykje som skal til for å få julestemning heime. Litt granbar hjelpe godt på veg. Foto: Chelsea Francis.
Ein dråpe i havet?
Når ein diskutera kva som er mest miljøvennleg av ekte juletre og juletre i plast, svingar samtalen ofte til å handle om flyreisene mange av oss har i forbindelse med heimreisa, og det store forbruket som er knytt til julefeiringa. Det er sant at samanlikna med desse punkta er ikkje juletreet det som kjem høgast ut, men det er likevel ein del av reknestykket. Havet består trass alt av mange små dropar, og det er dei små og store vala vi gjer i kvardagen som gjer at vi i snitt kastar 417 kilo per person, per år. Det å reflektere over forbruksmønsteret sitt er også noko som sjeldan berre gjeld ein type forbruk (som kjøp av juletre), og for nokre vil det vere eit alternativ å velje det mest berekraftige juletreet, medan å reise med fly heim til jul ikkje er eit alternativ på grunn av avstand og infrastruktur.
Eg håpa du har ei fin førjulstid og at du også gler deg til jul, enten om du feirar med deg sjølv, med familie eller vener.
Har du lyst på meir juleinspirasjon? Trykk på lenka under tittelen til denne posten, der det står jul.
Om Grønare kvardag
Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Astrid, Ida, Kristin, Kristoffer, Mari, Martin, Rakel, Siri K., Siri L., Synnøve og Therese. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å vekse. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.
Ynskjer du meir informasjon om korleis din arbeidsplass kan redusere avfall, eller ynskjer de hjelp til å utvikle ein Zero Waste-strategi? Ta kontakt med Zero Waste Norge.
Zero Waste-butikken Unwrapped har på få år etablert seg i Arendal og i Kristiansand. Butikken tilbyr eit rikt utval av gjenbruksartiklar, forbruksvarer og tørrvarer. Både i Kristiansand og Arendal gar Unwrapped gått saman med andre aktørar, og tilbyr difor meir enn dei tradisjonelle Zero Waste-butikkane. Eit samarbeid med Kollektivet, ein bruktbutikk med røter i Kristiansand, har ført til at du også har moglegheit til å finne deg eit klesplagg som allereie er i produksjonssirkelen. Dette er meir berekraftig val en å kjøpe eit nytt plagg. Kollektivet formidlar også handverk av lokale kunstnarar og handtverkarar.
Kvinna bak dei to Unwrapped-butikkane er Megan Strand, som for 12 år sidan flytta til Norge frå oljehovudstaden Houston i Texas. Ho er no busett i Arendal. Eg deltok som foredragshaldar på TEDx Arendal i 2016, og fekk i etterkant ei hyggeleg melding av Megan, der ho fortalde at ho var ein av publikummet då eg tala om korleis vi som enkeltmenneskjer kan gjere verda meir berekraftig. Ho fortalde vidare at foredraget hadde vore med på å inspirert ho til å ta steget til å starte den første Zero Waste-butikken på Sørlandet, Unwrapped i Arendal. Det er viktig å hugse på at vi alle kan vere til inspirasjon for kvarandre. Eg er imponert over kva Megan har fått til og blir sjølv inspirert av henna arbeid og kva ho har fått til på kort tid.
Zero Waste – frå grasrotrørsle til dei store linjene
Då eg starta med å fremje Zero Waste på fulltid i april 2015, var det ingen Zero Waste-butikkar, og eg var usikker på kor mange som tenkte i same baner som Zero Waste. I dag finn ein slike butikkar i omlag alle dei største byane og fleire er under planlegging.
Grasrot-rørsla har vore i vekst over tid, og det gler meg å sjå at også næringslivet byrja å sjå verdien av å tenke Zero Waste i alle ledd. Eg møtte nyleg den leiande Zero Waste-akademikaren, Paul Connett, som so godt oppsummera Zero Waste som noko som angår alt frå våre eigne hender til dei store linjene som blir dradd av aktørar på kommunalt og nasjonalt plan.
Har du besøkt Unwrapped?
Bur du i Kristiansand eller Arendal, og ynskjer å redusere forbruk og handle berekraftig – då er Unwrapped staden å gå. Hugs å ta med din eigen emballasje. Sjølv om Unwrapped som andre Zero Waste-butikkar tilbyr papirposar, er det best å ta med eigne tøyposar og tom emballasje du har heime. Då spara du deg turar ut med resirkuleringa (og bosset). Papir blir i snitt resirkulert 8-10 gonger før det blir permanent avfall.
Unwrapped, Kristiansand er ein oversiktleg butikk med eit godt utval av tørrvarer, refill av oljer til matlaging, godt utval av krydder i lausvekt og diverse gjenbruksartiklar til matlaging. I tillegg finn du ei mengde hygieneartiklar, fleire relativt lokale. Det er også noko artiklar til små born, som for eksempel tyggeleige i bomull og tre. Dei har ein avdeling bak i butikken med vintage kle i god stand. Eg fann sjølv eit fint blyantskjørt i rein ull til 300 kr, som eg allereie har brukt mykje. Mange vintagebutikkar har omlag utelukkande kle til kvinner, men her er det også ein grei størrelse på herreavdelinga.
Butikken ligg i eit koseleg området der det er mogeleg å setje seg ned og ta ein kaffi, om ein skulle ha lyst til det. Butikken føre vintage sjal i ulike kvalitetar, som passar ypparleg til å pakke inn gåver dersom du finn noko fint du vil gje vekk til bursdagar eller jul. Sjå Furoshiki for inspirasjon til innpakning ved bruk av sjal. Om du ikkje allereie har tatt turen, håpa eg denne posten kan inspirere deg til å gjere nettopp det.
Om Grønare kvardag
Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Astrid, Ida, Kristin, Kristoffer, Mari, Martin, Rakel, Siri K., Siri L., Synnøve og Therese. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å vekse. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.
Ynskjer du meir informasjon om korleis din arbeidsplass kan redusere avfall, eller ynskjer de hjelp til å utvikle ein Zero Waste-strategi? Ta kontakt med Zero Waste Norge.
Vi skiftar i snitt telefon kvart andre år, og held vi fram dette tempoet vil vi i løp av ei livstid hatt minst 29 telefonar. Berre i 2018 vart det på verdsbasis seld over 1,5 milliardar smarttelefonar, men kva skjer med dei gamle mobilane, og korleis velje mobil når ein verdset verdiane bak Zero Waste? Med auke merksemd rundt berekraft, får eg jamleg spørsmål om korleis ein kan velje ein berekraftig mobiltelefon. Sjå Grønare kvardag sine tips for korleis ein kan velje ein telefon i tråd med dine verdiar.
Kva er problemet?
Avfall beståande av gamle mobilar, PC-ar og anna elektronisk utsyr er i følgje ein artikkel frå The Telegraph (2017), verdas raskast veksande avfallsproblem, og dessverre blir lite av dette avfallet resirkulert. I tillegg til dette inneheld våre gamle telefonar edelt metall som gull, sølv og grunnstoff som kobolt. Dette er svært krevjande å utvinne og ikkje ein fornybar resurs. I følgje same artikkel frå The Telegraph var det i 2017 fleire mobilabonnement og øyretelefonar (7.7 milliardar) globalt enn det var menneskjer, som då låg på 7,4 milliardar (i dag er vi på 7,7). Det har vore fleire mediesaker og dokumentarar der ein viser til farlege arbeidsforhold for dei som jobbar med å utvinne desse resursane, og bruk av barnearbeid, som klippet her frå Sky News.
Korleis forbetre mobilen du har frå før?
Det mest miljøvennlege er stort sett det du har frå før. Tenk over kva som gjer at du ynskjer ein ny mobil. Er mobilen din begynt å bli treig? Då kan det vere på tide med ein reformatering. Ta sikkerheitskopiering av alle filene dine og gå inn på innstillingane på mobilen. Der finn du informasjon om korleis du kan reformatere telefonen. Då tilbakestille du den til fabrikkinnstillingane og for gjort ein ordentleg opprydjing i unødvendig data som fyller opp telefonen og gjer den treig og kranglevoren. Sjå veiledning om du treng ytterlegare hjelp. Om du skulle finne på å selje telefonen eller levere den inn til resirkulering, er dette noko du også må gjere.
Reperasjon av mobil
Oppsøk utsalsstaden der mobilen blei kjøpt ny, enten dette er på nett eller over disk, og høyr om skaden kan reparerast der. Det finnast også informasjon på nettet om korleis ein kan gjere det sjølv, blant anna på Ifix der du kan søke opp din modell. Merk at dersom du, eller noko du kjenner begynner å skru på mobilen vil det vere svært vanskeleg å få noko att på reklamasjon dersom det framleis er under 5 år. Det er også på eige ansvar. Eg vil oppfordre deg til å oppsøke fagkyndige, men dersom du ynskjer å prøve deg sjølv er det mykje god informasjon på ifix og tilsvarande nettstader.
Ingen håp for den gamle mobilen? Vel ein mobil som passar dine behov.
Først tenk over kva behov du har når du skal bestemme deg for ein ny telefon. Det er lett å la seg blende av det siste nye, men det er ikkje nødvendigvis det som gjer ein telefon super for deg. For eksempel er eg veldig glad i høyre på musikk, og har gode øyretelefonar. Då eg i 2017 fann ein brukt LG G5, som også var ein modultelefon der eg kunne bygge på med ein forsterkar, var valet enkelt. I fjor då telefonen var over 5 veker til reperasjon, og seljaren byrja å spørje meg om eg ikkje skulle finne meg ein ny telefon, vart eg utruleg letta etter å ha gjort litt research etter ein mogeleg arvtakar – det var ingen ting som passa mine behov betre enn det eg hadde frå før.
Finn ut kva som er dei viktigaste punkta for deg, og skriv det gjerne ned på PC-en, mobilen eller dra fram fyllepennen. Ranger dei ulike punkta. For eksempel kan eit godt kamera vere viktig på ein 8 av 10, medan god lyd kan vere ein 5 av 10 – som vil vere «nice to have» og ikkje ein «must have». Det er litt som å lage seg ei handleliste når du skal handle mat, og kjølnar deg i «heite situasjonar» der ein lett blir revet med og fort kan ende opp med ein mobil «som passar alle», og som gjerne er dobbelt so dyr som det du hadde budsjettert for.
Slik kjøper du telefon brukt
Det kjem stadig nye tenester og løysingar som gjer det lettare for oss som kundar å velje i tråd med våre verdiar. Selskap som Grønnmobil.no og Greenphone.no er slike bedrifter. Dei vidaresel brukte telefonar. Greenphone sel mobilar rangert frå A-C avhengig av slitasje og tilbyr opp til to års garanti for mobilane. Merk at garanti og reklamasjonsrett ikkje er det same, og at ein har fem års reklamasjonsrett for alle mobilar. Sidan dette er vidaresal er eg usikker på korleis dette blir, men har sendt førespurnad om dette for å få meir informasjon. Grønnmobil.no tilbyr pant for din gamle telefon. Dei er i følgje seg sjølv «Norges leiande og mest erfarne aktør innan gjenvinning av mobiltelefon og nettbrett». Du kan lese meir deira pantesystem her.
Slik kjøper du brukt frå privatpersonar
Det er lett å kjøpe mobil brukt, men mange slurvar med å be om kvitteringa seljaren fekk då vara vart kjøpt. Utan kvitteringa er det vanskeleg å få att på reklamasjon dersom noko skulle skje. Lure du på å kjøpe ein telefon der seljaren ikkje har kvittering, då vil eg anbefale deg å velje ein anna telefon. Møt helst kjøparen i person, slik at du kan sjå på varen før du betalar. På den måten veit du at alt er som det skal. Få gjerne kjøpar til å skrive ei kvittering til deg, slik at du kan vise til at du er den rettmessige eigar ved rapportering av skade eller liknande. Du kan finne brukte telefonar på for eksempel kjøp og sal-grupper på Facebook eller på Finn.no. Dersom du ikkje finn telefonen du ser etter, kan du sette opp varling på for eksempel Finn.no. Då får du melding når telefonen kjem for sal. Når du kjøper brukt slepp du også unødvendig emballasje.
Du vil mest truleg bli overraska over utvalet telefonar du finn på bruktmarknaden. Foto: Kay
Miljøvennlege deksel
Dersom du ser etter ei løysing som kan beskytte mobilen din for slag og skraper, kan Pelacase tilby deksel som du kan sende tilbake den gongen du ikkje lenger treng det, slik at dei kan bruke dei på ny i nyte produkt. Desse deksla er laga av avfall frå linfrø, og sjølv om produktet per dags dato også består av 55% råvarer frå ikkje-fornybare kjelder, er målet at heile dekselet skal kunne bli laga av fornybare kjelder og kunne gå tilbake til jorda eller tilbake til produksjonssirkelen. Alternative deksel kan vere deksel laga av kork ( Nb deler består av plast) eller bambus, dersom du ynskjer noko som i stor grad består av reine naturmaterial. Dessverre desse deksla i liten grad tilgjengeleg for «eldre» telefonar. For eldre telefonar er eit godt alternativ å kjøpe brukt deksel – då brukar ein noko som allereie er i produksjonssirkelen og gjev det eit ekstra liv.
Oppsummering:
Ta vare på mobilen du allereie har slik at den vare so lenge som mogeleg (formater og reparer).
Når du ikkje lenger brukar telefonen – lever den inn til aktørar som GrønnMobil.no, slik at dei kan få den tilbake til loopen.
Når du skal kjøpe ny telefon – lag ei handleliste over kva eigenskapar mobilen bør ha FØR du bestemmer deg for kva mobil du skal kjøpe. På same måte som å unngå å gå på butikken svolten, utan handleliste, held dette forarbeidet deg fokusert på kva du treng og ikkje på kva som er den siste hypen.
Finn ein mobil som passar dine behov og søk den opp gjennom privat eller organisert mobilbruktmarknad – hugs å få med den originale kvitteringa for kjøp dersom mobilen er under fem år.
Vel deksel som kan gå tilbake til produksjonssirkelen eller tilbake til jorda, som eksempelvis PelaCase som du kan sende tilbake til butikken når den ikkje lenger kan brukast. Då blir den til ny råvare i nye produkt.
Passa ingen av forslaga over?
Dersom ingen av forslaga over passa deg og du kjøper ein ny telefon, vel ein du kan ha so lenge som råd og invester i eit godt deksel og skjermbeskyttar. Det kan av og til følast som eit nederlag når ein ikkje finn det ein leitar etter, men hugs at du gjer andre ting i kvardagen som er i tråd med verdiane dine.
Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Astrid, Ida, Kristin, Kristoffer, Mari, Martin, Rakel, Siri K., Siri L., Synnøve og Therese. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å vekse. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.
Ynskjer du meir informasjon om korleis din arbeidsplass kan redusere avfall, eller ynskjer de hjelp til å utvikle ein Zero Waste-strategi? Ta kontakt med Zero Waste Norge. For foredrag om sirkulærøkonomi eller Zero Waste – book her.
Fleire lesarar har etterspurd enkle tips til kva ein kan bruke gamle laken til. Bli inspirert til å gje sengetøyet eit nytt liv etter døden.
Eg hadde hatt ein lang arbeidsdag og gleda meg til å legge meg under den varme dobbeldyna. Eg tok tak i toppen av dyna og skulle til å dra den godt over meg, då eg kjende tøyet gje etter for alle fingrane mine. Det var merkeleg tenkte eg, og såg litt nærmare på dei 10 hola som brått øydela kveldsidyllen. Etter nermare inspeksjon såg eg at det ikkje var noko rart i det heiletatt. Eg hadde jo dradd dyna over meg, på nøyaktig det same punktet, dagleg over fleire år. Eg låg og såg i taket og lurte på om eg skulle reparere det beige lakenet i lin, før eg raskt slo frå meg tanken. Dagen etter kjøpte eg meg eit nytt laken i lin, men kva skulle eg gjere med alle restane frå det gamle sengetøyet? Men først, kvifor berre eit sett sengetøy?
Derfor har eg berre eit sengetøy
Zero Waste er ein livsstil som er rettleiande, og ikkje ein fasit, slik mange trur. Mange av tiltaka som ein assosiera med minimalisme blir også omfamna av personar som lev ein Zero Waste-livsstil. Personleg betyr det av at eg og sambuaren min berre har eit laken til dyna, madrass og putene i senga. Når vi vaskar det, gjer vi det etter vi står opp, slik at det får tid til å bli tørt til vi legg oss att. Det å berre ha eit sengetøy sparar oss for verdifull skapplass, og sidan vi berre kjøper nytt laken når det gamle blir øydelagt, tenker eg ikkje lenger over at eg treng nye laken før det faktisk må skiftast ut. Det er utruleg befriande.
Sengetøy kan få nytt liv som kjøkkenklutar eller tøyserviettar. Dersom tekstilen er av for eksempel lin, har den god oppsugingsevne og passa godt om du f.eks. må tørke service etter oppvask eller kaffisøl på bordet. Foto: Jennifer Pallian
Reduser slitasjen på sengetøyet
På same måte som med ein minimalistisk garderobe, blir slitasjen på laken og dynetrekk mykje større, fordi det blir brukt i mykje større grad enn om du har fleire dynetrekk å veksle mellom. Dersom du vaskar lakenet ofte eller brukar tørketrommel, vil lakenet ha kortare levetid enn om du kan lufte lakenet og på den måten redusere behov for vask eller lufttørke lakenet etter vask.
I følgje forbruksforskar Ingun G. Klepp er det ingen fasit på kor ofte ein bør bytte sengetøy. Kor ofte det bør vaskast er avhengig av kor fort det blir skittent, om det blir lufta og om senga blir redd opp, seier Klepp i eit intervju til TV 2.
Kva bruke sengetøyet til når det har blitt slitt og øydelagt?
Det er mange ting du kan bruke lakenet til, men før du lagar noko, tenk på kva du treng og kva kvalitet det er att på tekstilen du skal bruke. Dersom sengetøyet er slitt jamt over vil det mest truleg rakne dersom du bestemme deg for å lage ei tøyveske eller ein pysjamasbukse. Dersom du berre har hol etter å ha dradd dyna over deg på same måte over fleire år er saka sjølvsagt noko anna. Det kan og vere lurt å tenke over om det du vurdera å lage er noko du faktisk kjem til å bruke, eller om du berre flyttar problemet frå ein stad til ein anna.
Kjøkkenklutar av gamle laken er også supre til å spire frø i. Legg det over ei sil og skyl spirene morgon og kveld. Dersom ditt gamle laken er av ein tilsvarande kvalitet som på bilde her, kan det også brukast til å sile av overskotsveske. Foto: Kristine Ullaland
Lag kjøkkenhandkle og tøyserviettar
Å lage tøyserviettar og kjøkkenhandkle er enkelt og gjev deg ei samling som matchar. Dei aller fleste sengetøy er i bomull eller lin, men dersom du har sengetøy i polyester bør du styre unna dette. Polyester har dårleg oppsugingsevne, i likskap med nokre bomullsstoff. Lin har den beste oppsugingsevna av desse tre.
Det er fleire måtar å lage kjøkkenhandkle av det gamle sengetøyet.
Dersom du likar ein litt røff stil eller ein naturleg stil med frynsete linkant, kan du finne fram eit kjøkkenhandkle og ta mål slik at du veit ca. kor stort du ynskjer det nye kjøkkenhandkleet. Klipp eit lite hakk i kanten og riv til ynskja lengde. Det same kan du gjere med tøyserviettane. Desse kan med fordel vere litt større enn dei serviettane du har dersom du har sengetøy i lin. Dette fordi lin gjerne blir litt skrukkete.
Skal du sy inn kanten på kjøkkenhandklea og serviettane, må du først sjå at stoffet ikkje er so slitt at det vil vere vanskeleg å få ein fin saum. Då er det best å rive det i riktig størrelse og la kanten vere slik. Ser du at stoffet er i ok stand, legg til 2 cm på kvar kant slik at du får lagt ein fin kant. Bruk nåler for å legge det, og stryk det gjerne før du syr det.
Alternativt kan du gjere det slik: https://www.youtube.com/watch?v=sW4k3is4KbI *hugs å sjekke oppsugingsevna først. Dersom det ikkje er god oppsugingsevne passa det betre til noko anna.
Lag tøyposar for lausvektsvarer
Tynnslitte laken som framleis ser fine ut er fine som tøyposar. Klipp vekk tøy som ikkje er i god nok stand til å bruke og doner dette til tekstilmottak som Fretex (les meir om det her). Oppskrift på tøyposar finn du her.
Lag tøyposar av det gamle lakenet, og få fine posar til å handle lausvektsvarer. Sjå lenke over bilde for oppskrift frå Grønare kvardag. Foto: Ignacio
Dette sengetøyet brukar vi
Vi har brukt den same type sengetøy i fleire år og er vi er godt nøgd. Det er for sal i nærområdet og av lin, som er meir miljøvennleg i produksjon enn bomull. Sengetøyet blir seld i tøypose, som er fin til å fryse bakverk i eller til å bruke til å systematisere kle på reise, ha strikketøyet i eller kva du måtte ha behov for.
Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Astrid, Ida, Kristin, Kristoffer, Mari, Martin, Rakel, Siri K., Siri L., Synnøve og Therese. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å vekse. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.
Ynskjer du meir informasjon om korleis din arbeidsplass kan redusere avfall, eller ynskjer de hjelp til å utvikle ein Zero Waste-strategi? Ta kontakt med Zero Waste Norge. For foredrag om sirkulærøkonomi eller Zero Waste – book her.
Gamle laken eller kjøkkenhandkle kan brukast til å pakke inn gåver. Knytteteknikken er japanks og heiter Furoshiki. Dekorer med band eller trå om du vil, eller blomstre som på bildet. Foto: Marie Anakee
Grønare kvardag har som intensjon å bli ein hub for folk som ynskjer grei og oversiktleg informasjon om korleis ein kan få ein grønare livsstil. Sida er inspirert av Zero Waste-bevegelsen.
LEV SØPPELFRITT 
You must be logged in to post a comment.