Daglegvarehandlar med eit godt utval frukt, grønt og ferske brød til stengetid er noko vi no anser som normalen. Likevel skal vi ikkje lenger tilbake en til 80-tallet før utvalet av ferske matvarer var mykje meir sesongbetont. Heile daglegvarekonseptet slik vi har i dag er eit relativt nytt tilbod, og er ein vidareutvikling av landhandelen og kolonialhandelen.

Ordet kolonial kjem frå ordet koloni, og kolonialen var ein butikk for varer som kom frå dei ulike koloniane. I dag har kolonialen ikkje lenger krydder frå India, men geitost frå Voss. Varene er framleis eksklusive, men kva vi ser som eksklusivt har endra seg. I daglegvarebutikkane er det ikkje eksklusivt. Det er billig. Og vi vel gjerne butikk etter kva som er på tilbod.

Den faste handlelista er ikkje lenger norma. Vi veit gjerne ikkje kva vi skal ha i til middag i dag før vi står i butikken. Sjølv om butikkane til ein viss grad kan stimulere oss til å velje visse varer, er eit uberekneleg handlemønster med på å auke matsvinn. Vekas innlegg tek føre seg søppeldykking og matsvinn i norske matbutikkar.

Kven eig søppelet?

Søppelet vårt er ikkje lenger vårt eige eller ansvar når vi legg det i søppelspannet utanfor huset eller butikken. Det er i ein mellomfase mellom deg, avsendar, og renovasjonsanlegga, mottakarane. Søppelet blir på mange måtar allemannseige. Det fekk Bob Dylan smerteleg erfare då eit av hans fan byrja å gå systematisk igjennom Dylan’s søppel. Søppelsøkaren, A. J. Weberman blei til slutt saksøkt av Dylan, men Dylan tapte saken. Søppelet var jo ikkje lenger hans.

Søppeldykking, også kalla dumpster diving og skralling, har for mange blitt ein politisk handling. Søppeldykking er ikkje ei løysing for å bli kvitt matsvinn, men det er ein fin måte å få ein personleg relasjon til den norske kastekulturen. Dei mest dristige søppeldykkarane dykkar også i søppelet til private hushald. I følgje Forskning.no kastar vi i Norge i snitt ¼ av all maten vi kjøper.

Prøv deg på Søppeldykking

Ynskjer du å få litt spenning i kvardagen? Er du nyfiken på kva din lokale matbutikk kastar? Er du student på budsjett? Prøv deg som søppeldykkar!

Du treng:

• Eddik – Til å vaske maten i
• Hanskar
• Lommelykt – Dersom de tek turen på kvelden
• Sekk – Eventuelt ein bag som er god å bære
• Passande kle

Få med deg ein ven

Det er alltid kjekt å gjere ting med ein ven. Søppeldykking er ingen unntak. Men unngå å samle fleire venner. Dette skaper unødig oppsikt. Sjølv om søppeldykking ikkje er ulovleg, er det mange butikkeigarar som irritera seg over at folk fråtsar i uselde varer. De kan heller møtast etter de har henta mat og lage eit festmåltid!

Finn eit bosspann

Sjå etter butikkar som har hyller som bognar av ferske matvarer, som til dømes Meny. Butikkar med bognande fersvarehyller, har ofte og søppelspann som bognar av frukt og grønt. Der er ikkje ulovleg å ta mat frå bosspann, med mindre dei er låst att eller låst inne. Sidan eBay er eit eldorado for universellnøkklar til bosspann, vel nokre butikkar å låse med hengelås.

Bergen har matavfalltilbod for bedrifter. Desse bosspanna har brunt lokk. Det er også mange som kastar matavfall i containerar med svart lokk. Det er ofte lettare å finne tilgjengelege søppelspann i utkantstrøk en i byar. Forhøyr deg med venner og søk på nettet etter tips om bra plassar. Eit godt tips er å melde seg inn i facebookgrupper for søppeldykkarar.

Korleis går du fram:

Sjølv om mange matkjeder i Bergen nyttar seg av matavfallsordninga til BIR, er det få som tek vekk emballasjen på maten før dei kastar den i boss. Det er flott for deg når du skal hente ut mat som du vil ta heim, men som kompost eller bioenergi kan dette virke litt upraktisk. BIR gjev ingen informasjon på sine nettsider om kva dei gjer med matavfallet etter innsamling.

Saml maten i ein sekk. Nokre vel å plukke vekk dårleg mat undervegs, medan andre tek alt med heim, for so å ordne det der.

Bruk sunn fornuft dersom de vel å plukke med deg kjøtt og fisk eller andre matvarer som kan gjere deg sjuk. Er maten i emballasje eller ikkje? Korleis kan du reingjere det du tek med deg? Det er viktig å vere bevisst på dette før du tek med deg maten heim. Tenk sikkerhet og sjå kva du tek i før du tek i matavfallet.

Ikkje ta meir en du kan ete

Det er lett å bli overvelda over all den gode maten, men ikkje bli freista til å ta meir en du kan ete. Det er bortkasta å ta med deg mat du ikkje rekk å ete den før den blir dårleg. Då er det betre å la noko ligge att. Det er ikkje utenkeleg at det er fleire som dykkar der du går.

Rydd opp etter deg

Sørg for at det ser ryddig og fint ut før du går.

Når maten er i hus

Sjølv om maten er innpakka vil eg anbefale at de vaskar maten i eddikvatn. Fyll ein bolle med vatn og bland inn ½ kopp eddik og legg maten i vatnet i ca. 15 min. Fjern deler av maten som ikkje er etande og komposter. Noko av maten du vil finne, må etast eller forvellast raskt for at dei ikkje skal gå til spille. Det er difor lurt å sette av litt tid etterpå til å forvelle maten. Nokre ting er vanskeleg å forvelle, som til dømes salat medan andre ting er berre å fryse ned, som til dømes sjampinjong. Den kan også skrellast. Ring familiemedlem og vener for råd. Tenk kreativt og bruk gjerne maten på ein anna måte en du pleier. Druer, som er ein vanleg fangst, er for eksempel kjempegode å juice.

Frys er ein god hjelpar om du finn meir mat en du klarer å ete før den blir dårleg. Å hermetisere er også eit godt alternativ. Tomatar er til dømes ein vanleg fangst som er lett å forvelle. Hugs å koke glaskrukkene før du hermetiserer mat i dei. Dersom dei ikkje er heilt bakteriefrie kan det utvikle seg bakteriar i maten. Lokket må også vere heilt tett.

Del gjerne dine tips og erfaringar i kommentarfeltet.

God matjakt!

Headerfoto: Peiyu Liu