Over 80% av oss nordmenn bur i byar (SSB). Forureining, både i luft, vatn og jord er aukande ettersom vi lev tettare og tettare på kvarandre. Tanken på at urban dyrking av frukt og grønt faktisk kan vere eit alternativ for meg og deg, fell oss gjerne ikkje inn. Men det kan vi. Bli med å dyrk byen!

Bergen er til tider den mest forureina byen i Europa, men forureining treng ikkje påverke maten du dyrkar, om du gjer det riktig, i følge Helene Gallis, MDG politikar og forfattaren bak boka; Dyrk byen!. Urbant jorbruk og urban dyrking er eit relativ nytt fenomen i Norge og Herligheten i Bjørvika var det første store dyrkeprosjektet og kom i gang i 2012. Sidan den gong har interessa for urban dyrking auka raskt. Insirasjonen til dei  norske prosjekta kjem frå storbyar som New York og Boston.

Dyrk byen!

Forureining er ikkje einaste tanken som slår folk, når dei vurderar å dyrke urbant. Vil folk gjere hærverk? Helene Gallies har besøkt fleire ulike parsell og hageprosjekt i Skandinavia, og gjennom intervju får vi eit innblikk i historiene bak engasjementet til personane bak desse hagane. Fleire fortel at dei i starten var uroa for hærverk, eller at nokon skulle stjele plantar. Erfaringa har omlag utelukkande vore positiv, og fleire fortel at folk er svært respektfulle rundt hagane, på trass av at dei gjerne befinn seg midt i opne, urbane omgivelsar. Kanskje du har ein forlatt hage i nærleiken av der du bur der du kan dyrke? Det er også mange parsellhagar i Bergen, sjølv om nokre av desse har lang ventetid, kan du vere heldig. Om du ikkje føler det er så veldig realistisk å gjere noko ute, er det mange spennande alternativ til innehagar, blant anna er vindaugefarmar eit godt alternativ. Desse kan du enten lage sjølv eller kjøpe ferdige.

Sidan urban jord ofte er nær ulike kjelder til forureining, er det lurt å benytte plantekassar. Desse kan du enten lage frå grunnen av sjølv, eller du kan bruke paller og pallekasser. Du kan velje kva høgde du vil ha på kassane, ettersom pallekassane kan stablast oppå kvarandre. Kva du ynskjer å dyrke, avgjer kor djup kassen må vere.

Kva jord skal eg velje?

Jord er ikkje alltid jord, og mykje av den billigaste jorda vi kjøper, er utvunne av myrer og er lite næringsrik. Jorda er kanskje billig, men du treng mykje gjødsel for å få gode vekstforhald til plantane dine. Sjå her for Fremtiden i våre hender si oversikt over kva produkt dette gjeld. Kompostjord er flott å bruke til dyrkejord, og dersom du har tilgang til jord frå markkompost, vil plantane få ein god start. Jorda frå markkompost er nemling så næringsrik at nokre statar i USA merka det som gjødsel. På trass av det høge næringsinnhaldet, kan du likevell bruke komposten direkte på plantane dine, utan lufting eller behov for å blande det ut med anna jord. Ynskjer du å prøve deg på markkompost? Sjekk ut tidlegare innlegg. Hugs at næringrik jord gjev næringsrike vekster. Om du ikkje har tilgang på kompostjord, bør du blande in ca. 25 liter kjøpt kompost per pallekarm.

Eit godt tips i frå, Helene Gallis, er at dersom du skal ha tre-fire høgder pallekarmar, kan du fylle botnen av kassen med større steinar, for so å blande jorda lagvis med hageavfall som kvistar og gras eller liknande. Dette gjev kjøpejorda organisk mareriale og gjev deg bedre jord, samstudens som du blir kvitt litt hageavfall. Du bør rekne 190 liter jord per kasse.

Kvar får eg tak i pallar og pallekarmar?

Pallekarmane har ei levetid på 3-5 år og kan i Bergen kjøpast hos Pallehåntering AS, som held til på Mølhlenpriskaien under Puddefjordsbrua. Karmane kostar mellom 150-200 kr per stykk og europallar ligg på 50 kr stykket. Dersom ein kjøper eit større parti, til dømes slår seg saman med venner eller naboar, kan ein få ein rimlegare pris. Dersom du veljer å bygge plantekasse sjølv, er det lurt å velge ubehandla tre. Kassar som er laga av til dømes impregnert tre kan innehalde CCA, som står for kobber, krom og arsen. Desse stoffa blei til 2002 brukt i treimpregnering for å forsinke rotning av treverket. Jorda som er i kontakt med eller har vore i kontakt med slikt treverk, er ofte forureina. Sjølv om CCA blei forbode i 2002, er det ingen lov som pålegg fjerning av tre med denne impregneringa, og ein bør difor vere litt obs på impregnert matriale.

Kor mange høgder treng eg?

Ei høgd: Ei høgd pallekassar passar godt til dyrking av salat, jordbær, reddik, urter og andre vekster som ikkje har djupe røtter. Desse vekstene passar også til å dyrke i potter eller balkongkasse, inne så vel som ute, så lenge dei får dagslys og helst solrike forhald.

To høgder: To høgder er det vanlegaste å bruke, då dei fleste plantar får nok plass.

Tre høgder: For rotgrønsaker med djupe røtter.

For å skjerme plantane mot kulde og vind, kan du sette opp ein ekstra karm.

Oppsett

Dersom du plantar på jord som truleg er forureina, eller på asfalt eller grus, bør du fore kassen. Til foring kan du bruke geotekstil eller markduk. Markduk får du i mindre parti hos Clas Ohlson. Dersom du treng eit større parti, kan du forhøyre deg med din lokale byggevarehandel eller hagesenter. Markduken hindrar røtene til plantane i å gå ned til den forureina bakken, samstundes som den hindrar at jorda fell gjennom sprinklane på pallen. Det skal også hjelpe med å halde brunsneglen vekke. Dersom du har fleire høgder med pallar, er det ikkje fare for at røtene trekk mot grunnen.  Då kan du i bruke jutesekkar i staden. Kaffibrenneriet i Bergen sel/ gjev vekk jutesekkar. Dei har sjølv parsellhage og fleire sittegrupper som er laga av pallar og jutesekkar, og sel svært god kaffi. Om du er i nærleiken er dette ein fin plass for inspirasjon. Her er det også loppemarked kvar søndag frå 12-16.

Lukke til!

Følg gjerne Grønare kvardag på Facebook

Toppfoto: Chiot’s Run