Kategoriarkiv: søppelfri

Inspirasjon, lokal mat, søppelfri

Vårhausting – vakre vekstar med god smak!

Kommenter innlegget

Då eg var yngre var eg ofte redd for å smake på ting frå naturen, som eg ikkje kjende frå før. Spesielt ting som eg hadde plassert i kategorien «ikkje-mat». Roseblad frå nyperosa var ein slik ting. Frå naturen sin side er det jo noko som er lurt at barn er forsiktig med, ettersom det finnast giftige plantar vi må passe oss for, men jammen er det mykje spennande og godt vi finn i naturen vi omgjev oss med. Fleire av desse gode smakane finn vi no på våren! Bli inspirert til å ta deg ein tur ut og plukk!

Køyrereglar: Forhøyr deg gjerne med dei som eige området du ynskjer å plukke i, for å sikre det at det er greit at du plukkar der. Då er det lettare å komme igjen seinare, og du kan også bli forsikra om at området ikkje er sprøyta eller på anna måte behandla slik at det ikkje bør plukkast.

Plukkar du i naturen, hugs at det ikkje skal vere mogeleg å sjå at du har vore der. Ta gjerne med ei saks for å lettare kunne klippe det du treng.

Plukk det du treng: Det kan vere lett å bli litt overivrig når ein endeleg har kome i gang med å hauste. Spesielt dersom dette er noko du har tenkt du skulle ha gjort lenge. Då er det lett å ende opp med å plukke meir enn du klare å konsumere på eigenhand. Hugs at maten enten må etast relativt raskt, eller forvellast, og at det ikkje er lov til å plukke meir enn til eige bruk.

Vårlege gleder

Roseblad av Nyperose, og kjend som Rynkerose. Steinnype kan også brukast.

Uvaska nyperoseblad. Den grøne planen med lilla blomstre heiter Gjerdevikke, og er søt på smak. Fin til pynt i salat, smørbrød og dessert. Foto: Kristine Ullaland

Rynkerose er ein invaderande busk med sterk livslyst som ofte er å sjå i parkar og i hagar. Ettersom den er so villig, er dette ein plante som sprer seg, og er i dag å finne på solfylte stadar over heile landet, med unntak av Finnmark. Steinnype veks som namnet tilseie, gjerne på steinete mark, og er å finne frå Nordfjord og sørover til Sørlandet og Østlandet.

Rynkerose luktar svakt av rose, og har ein søtleg smak. Enden på rosebladet kan smake litt beskt, og nokon vel å fjerne denne delen. Personleg synst eg ikkje det øydelegg smaken, og beheld difor bladet som det er.

Roseblada må tørkast for å halde seg, og du kan enten tørke dei på kjøkkenbenken eller tørke dei i ovnen på 50 grader med over og undervarme. Passa på at kvart blad ligg for seg sjølv under tørking. Når blada er tørka hell du dei over på eit lufttett glas. Bør ideelt sett oppbevarast mørkt. Enten inne i eit skap eller i ein lystett behaldar.

Roseblada kan brukast i te eller i drinkar, som pynt på kake eller i heimelaga hudpleieprodukt. Mine favorittar er som ein del av min heimelaga ansiktsspray med blomstervatn og uttrekk av nyperoseblad. Du klare deg fint utan nyperoseblada, men den lukta ekstra godt med.

I mangel på bilete av roseblad brukt som pynt, kan du sjå korleis blå kornblomst brukast på same måte. Søtbakst frå Solros i Bergen. Foto: Kristine Ullaland
Nyperoseblad kan også brukast i ansiktsspray. Gje ein lyd om du ynskjer oppskrift. Foto: Kristine Ullaland

Mjødurt – Nordens vanilje

Har du av og til kjent ein duft av mandel når du er ute å går tur om sommaren? Då er det nok mjødurten du luktar. Mjødurten har lang tradisjon som medisinplante, og du finn den i Østfold og langs kysten til Finnmark, og so høgt som opp mot 800 meter over havet.

Du kan ete skudda fram til blomstring fra juni til september. Skudda kan minne om bitre mandlar, men sjølve blomsten smakar søtt og kan minne om honning. Blomstrane kan brukast til å smakssette eddik, eller la dei trekke i fløyte eller(mandel)melk til sausar og dessertar.

Tørk blomsten på kjøkkenbenken eller på 50 grader i ovnen, eller frysast om du vil lage saft. Du kan bruke same framgangsmåte med safting av mjødurt som ved svarthyll.

Dersom du lure på om namnet har noko med mjød å gjere, har du heilt rett! Planten har blitt brukt som ølkrydder og til å gni inn trefat og kar som det skulle bryggast mjød i (Rolv.no).

Mjødurtblomster kan tørkast og brukast til å smakssette dessertar. Foto: Kristine Ullaland

Ramsløk – Nordens kvitløk

Eg brukte eit par år på å finne stadar der eg kunne plukke ramsløk. Folk som plukkar ramsløk er nemleg gjerne litt hemmelighetsfulle rundt kvar dei har plukka løken, og det er kanskje ikkje so rart. Ramsløk har nemleg blitt so populært at fleire oppleve at områdene der planten veks blir overplukka. I Sverige er planten freda.

Forvekslande lik den giftige liljekonvallen før blomstring

Planten er dessverre veldig lik liljekonvall, som er svært giftig. Dersom det er første gong du skal plukke ramsløk og ikkje har nokon du kjenner som kan hjelpe deg, vil eg anbefale at du ventar med å plukke til planten har blomstra. Ramsløken har blomstrar i kuleformasjon og liljekonvall har klokker. Det er også ein løklukt av ramsløken som ikkje liljekonvallen har. Likevel er det mogeleg å ta feil. Eg holdt sjølv på å gå på den smellen første gong eg trudde eg hadde funne ramsløk som eg hadde tenkt å bruke til 17. mai-gjestane våre. Heldigvis blei eg sjuk då eg kom heim og fekk ikkje forvella dei i tide.

Smak

Ramsløken har ein karakteristisk kvitløkssmak, og er ekstremt god å blande i supper og gryter. Du treng ikkje mykje ramsløk for å få god smak på det du lagar. Eg har tidlegare forvella den i olje, men prøvar meg i år utan olje, fordi eg ynskjer å ete so lite olje som mogeleg.

Måten eg har forvella ramsløken på i år er 30 sekundar koking i salta vatn, for so å klemme dei saman i ballar og fryse dei på brett. Når ramsløken er frosen samlar eg dei i eit glas i frysaren, slik at eg enkelt kan plukke ut det eg treng.

Dersom du et smør og brød, er det enklaste ramsløkstrikset å smake deg fram med litt ramsløk innrørt i ekte smør. Har du i tillegg noko godt surdeigsbrød av emmer eller liknande, kan det bli vanskeleg å stoppe før det er tomt! Du kan også tørke den, mortre den og enten bruke den som den er eller blande den saman med salt – og vipps har du kryddersalt.

Om Grønare kvardag

Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg, og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Nettstaden er utforma av Kristine Ullaland som til dagen jobbar i Zero Waste Norge. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Stian, Frieda N., Mari H., Astrid K., Siri T. L., Ida N. , Rakel Y., Tarynn M., Siri, K. H., Synnøve Ø. og Kristoffer U. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å halde fram med arbeidet. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.

berekraftig, DIY, emballasjefri, Forbruk, hudpleie, Inspirasjon, søppelfri, zero waste

Ting du ikkje visste bidrar til plastforureining

Kommenter innlegget

Mange av tinga vi tenke på som ein del av kvardagen kan bidra til unødvendig forsøpling. Sjå om nokon av tinga på lista under er nokre av dine favorittar.

Tyggis!

Mange er nok ikkje klar over at tyggis er plast. Litt meir forklart er det laga av syntetisk gummi som er laga av råolje (same som gummistøvlane dine). Det er derfor du kan tygge den same tyggisen i timesvis. Når du spytta tyggisten på bakken, blir det derfor slike kvite tyggismerker fordi det er eit syntetisk produkt og vil ikkje bryte ned slik vanleg mat gjer. Det er anslått 100.000 tonn tyggis kjem på avveie årleg, og dette bidreg til plastforureining, i følgje Just One Ocean.

Tyggis er ikkje noko nytt – berre innhaldet

Menneske har tygd tyggis-liknande ting i tusenvis av år, i følgje Just One Ocean, som viser til grekarane brukte resin frå mastick treet, medan aztekarane og mayafolket brukte ein type tresevje. Det same gjorde indianarane, som tygde harpiks, ei vane som også nybyggarane tok til seg.

Chicle, som er eit gummiliknande stoff som er utvunne av sapodilletreet, var fram til 1950-åra den føretrekte ingrediensen. Den store etterspørselen etter tyggis gjorde det vanskeleg å finne nok råvarer og blei etterkvart erstatta med syntetiske produkt.

Det er framleis mogeleg i dag å få tak i tyggis laga av naturlege råvarer, som sapodilletreet. True Gum er ein slik forhandlar, som du finn i fleire helsekostbutikkar og nokre Zero Waste/bærekraftsfokuserte butikkar.

Eg er ikkje kjend med kva emballasje True Gum er kjem med, og korvidt den kan resirkulerast.

Te-pose

Visste du at ein tepose kan gje teen din meir enn berre god smak? Kanadiske forskarar har funne at nokre plast-teposar avgir høge nivå av mikroplast i vatn. Medan dei fleste teposar er laga av papir, plast er brukt til å forsegle posen har premium te i postar i stor grad gått over til pyramideforma posar. Denne formen skal i følgje produsentane gje teen betre mogelegheit til å trekke. I forsøket fant forskarane at ein einsleg tepose avga 11.6 bn mikroplast og 3.1. bn nanoplast til vatnet. Menga partiklar desse posane avga er mykje høgare enn tidlegare rapportert i forbindelse med plastforureining og mat.

Kva kan du gjere?

Kjøp te i lausvekt eller utan te-pose. Kva som er tilgjengeleg og riktig løysing for deg vil vere avhengig av kvar du bur og om du har veldig spesifikke preferansar når det kjem til smak. Det finnast jo ei mengde av ulike te-typar og smakar, so det kan jo vere ein fin anledning til å prøve litt nye ting. Kanskje du finne ein ny favoritt? Dersom du bur i ein by har du mest truleg ein eller fleire butikkar som sel te i lausvekt. Dersom du ikkje har det, kan du kjøpe te utan te-posar, som selgast f.eks. på Kremmerhuset eller tilsvarande butikkar. Emballasjen kan dessverre ikkje resirkulerast frå Kremmerhuset. Dersom du har ein innvandrersjappe kan du finne større kvantum med te, men ver obs på at te i blanke posar gjerne har lågare kvalitet. Te er ferskvare og skal oppbevarast mørkt.

Kvalitet på te

Dersom du går på ein butikk som Reindyrka, vil du sjå at det er ulike kvalitetar på teen. Det påverka pris og påverka også kompleksitet på smak. Dersom du berre vil ha ein enkel, vanleg te, gå for noko Earl Gray. Om du likar å smake på ulik mat og drikke, kan dette vere ei spennande reise. Sjå etter lange teblad og lite «rusk». Dette er høgkvalitets-te og er gjerne litt dyrare. Du kan gjerne kjøpe ein av kvar og samanlikne. Kanskje den rimelegare er kvardags-te og den dyrare til helgekos?

Kjøpe du ein god kvalitets-te kan du og trekke teen fleire gongar utan at den blir kjip. Hugs å gje teen god nok plass til å trekke.

Eingongsvaskeklutar

Eingongsklut til ansikt, hender er stort sett laga av plastmaterial. Ein stor utfordring med desse klutane er at dei er laga av plastmaterial og har gått frå å vere noko ein bruker no og då, til å vere sminkefjernar, ansiktsvask, desinfisering av overflate, vask av golv. Det mange gjer når dei er ferdig med klutane er å kaste den i toalettet. Kluten løyse seg aldri opp, og hopa seg saman med andre klutar som er kasta i toalettet. Det er forsøplande i seg sjølv, men er også med på å øydelegge avløpspumper. Det er lett å tenke at det er berre noko ein gjer av og til, men i sum blir det faktisk ganske mange klutar. Skal du bruke slike klutar, ikkje kast dei i toalettet. Den forsvinn ikkje sjølv om du ikkje lenger ser den.

Kva kan du gjere i staden?

Ihuga Zero Waste-entusiastar, lagar gjerne sine eigne gjenbruksklutar. Det er tøyklutar som blir oppbevart i ein lufttett behaldar, satt inn med vaskemiddel etter ynskje. Når klutane er brukte, blir dei vaska og satt inn i ein ny behaldar. Alternativ er vanlege tøyfiller og vanleg vaskevatn.

Snus og røyk

Snus blir sett på som eit naturmiddel, og mange kastar dessverre snut i naturen. Snus inneheld, om berre ein liten del, plast, so sjølv om du kastar snusen i naturen vil den ikkje kunne gå heilt tilbake til naturen. Tobakk har også ein historie bak seg der den blei brukt som plantevernmiddel. Det er nikotinen som skal vere det viktige verkemiddelet her. Ein ekstra god grunn til å kaste snus og røyk i søppla.

Røyksneipar kastast gjerne i vannlåsen, i buskene eller ut av vindauget. Ein tenke gjerne ikkje so mykje over det, men det er plastforsøling. I følgje Nicolas Mallos, direktør for Free Seas Program, består filteret i sigarettar av tusenvis av små plastpartiklar. Det er derfor svært uheldig at desse kjem ut i naturen.

Håpa du fant litt inspirasjon og nye tankar! Eg heiar på deg!

Har du sjølv tips som du vil dele? Del gjerne her eller på Grønare kvardag si facebook-side.

Om Grønare kvardag

Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Nettstaden er utforma av Kristine Ullaland som til dagen jobbar i Zero Waste Norge. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Stian, Eirik K., Frieda N., Mari H., Astrid K., Siri T. L., Ida N. Rakel Y., Siri K., Synnøve Ø. og Kristoffer U. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å halde fram med arbeidet. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.

Toppfoto: Melissa Askew

økologisk, berekraftig, emballasjefri, Forbruk, Inspirasjon, Jul, Kompost, lokal mat, søppelfri, zero waste, Zero Waste-butikk

Inspirasjon til lokal julehandel

Kommenter innlegget

Det har aldri vore viktigare å støtte dine frittståande lokalbutikkar enn det er no. Kjøp julemat og julegåver frå dine frittståande, favorittbutikkar som bidrar til ei grønare kvardag.

Eg vil absolutt anbefale å ta turen innom din lokale Zero Waste-butikk no før jul, og finne noko godt til julefeiringa og gåver til deg sjølv eller andre. I Bergen anbefalast Råvarene og semi-Zero Waste-butikken Reindyrka.

Råvarene tilbyr mykje mat i lausvekt og har ein heilheitleg tilnærming til Zero Waste, medan Reindyrka fokusera mykje på lokale råvarer og økologisk mat, men tilbyr også noko i lausvekt, både tørrevare og fersk frukt og grønt.

Råvarene og Reindyrka har ting og matvare i ulike prisklassar, slik at du kan finne ein liten oppmerksomhet til ho på jobben, noko godt til å ha i julesokken, fine julegåver som bidrar til mindre søppel, og bidrar til gode råvarer og forbruksartiklar – enten til deg sjølv eller som gåve.

Begge butikkane levera gratis i Bergen, dersom du ikkje har høve til å komme innom butikken sjølv.

Eigar og dagleg leiar Anne-Line Randal delar ansvaret for Reindyrka saman med Anja Eilertsen, som ho starta butikken med i 2010.

REINDYRKA, Strandgaten 21, Bergen

Reindyrka er ein butikk som tilbyr økologiske matvarer, og har fokus på lokale råvarer, og feira i år 10-årsjubileum. Bedrifta blei stifta av Anne-Line Randal og Anja Eilertsen, som begge er kjente fjes og viktige inspiratorar i det «grøne» miljøet i Bergen. Hos Reindyrka finn du både ting du kan ete, drikke og smøre på huda di som er lokale, nokon også i lausvekt. Dei har også eit rikt utval av lausvektsvare i frukt og grønt-avdelinga, og kanskje byens beste eple. Ellers har dei også eit rikt utval av refill av flytande såpe til hud, hår og hender, og alt av flytande vask som du måtte trenge til heimen.

Forslag til gåver til under 100 kr

Det fine med lausvektsvarer er at du kan kjøpe den mengda du treng. Difor kan dei fleste lausvektsvarene komme i denne gåvekategorien. Ta med eit fint glas eller flaske heimanfrå og fyll den med såpe, te eller mat. For eksempel er ei fin gåve å gje ei flaske med velduftande såpe eller saltsåpe til håret. Kanskje du allereie har ein behaldar til dette heime? Såpebar er drygare i bruk, om du vil at såpa skal vare lengre. Ellers kan eg anbefale å fylle eit glas med ein god te, for eksempel kamille. Det kan virke skremmande at det står over 1200 kr kiloen, når du skal helle kamillete over i din eigen behaldar, men hugs at kamille-te er lett. Kamilleteen på bilde kosta 48 kr + glas 16 kr + tesil 29 = 93 kr. Du har kanskje noko hamp eller fine band liggande som du kan bruke til pynt om du vil.

Kamillete pynta med hamp og tørka nype. Du kan også bruke granbar eller andre «julete» vekstar. Foto: Kristine Ullaland. Totalpris for gåva er 93 kr. Dette er den dyraste teen Reindyrka har, so om du vil ha ein rimelegare variant kan du velgje ein anna type te.

Forslag til gåve mellom 300 og 500 kr

Det fine med Reindyrka, er at du kan velgje kvantum etter budsjett og ynskja mengde, so det å kjøpe mat som gåve er supert. Dei sel også yogablokk i kork, frå det norske selskapet The Asanas til 225 kr per stykk. Dette er eit produkt som er utsolgt frå The Asanas sine nettsider. Med so mykje heimekontor som folk har no, kan yogablokker komme god med. Ellers har dei diverse bøker om mat og dyrking, handlaga leikesverd i tre til 499,- og mykje godt å drikke. Dei har diverse fruktdrikke med namnet hyllest, som passa fint å gje som gåve til ein pris frå 140,- og oppover.

Trykk på bildene for å få stort format. Bilde av diverse ting og matvarer frå Reindyrka. Foto: Kristine Ullaland

Forslag til gåver over 1000 kr

Lag ei digg matkorg som gåve. Du kan bruke ei korg du har, ein ølkasse eller ein pappkasse. Det er heilt ok å sei at du vil ha korga tilbake, og at det berre er innhaldet som er gåva. Fyll det med matvarer som har litt lengde haldbarheit, ettersom ein gjerne har kjøpt inn mykje mat til jula. God drikke er ein slager, og starta på 65 kr og oppover. Reindyrka har ein del eksklusive matvarer som ein gjerne ikkje kjøpe til kvardag, so kvifor ikkje gå for ekstra gode matvarer i jula? For eksempel yoghurt på glas som er so fint at du garantert vil bruke det omatt. Er det ein barnefamilie, so er kanskje ei barnebok om hagen ein fin ting å legge ved, med ein helsing som oppfordra å bruke jula til å planlegge planting til våren. Å smake på gode råvarer samstundes som ein drøyme om kva ein kan plante og hauste i 2021 kan vere ein fin ting å gjere saman. Butikken har mange gode varer, so her er det mange alternativ. Dei tilsette har god kunnskap til å hjelpe deg å sette saman ein matkasse, og denne kan også leverast i Bergen dersom du ikkje kan hente sjølv, eller om mottakaren bur i Bergen og ikkje du.

Korg med innhald av mat og forbruksartiklar til rundt 1000 kr, og består av to typar te, honning, ulike såper, hyllest-drikk, brød, tanntablettar og tannkost, popkorn, kaffi og tøyposar. Denne korga inneheld ein miks frå Råvarene og Reindyrka. Om du ikkje har ei korg, kan du bruke ein kasse eller tøypose. Foto: Kristine Ullaland
Engasjerte Julie byrja som dagleg leiar av Råvarene i år, etter fleire år i servicebransjen. Ho ynskjer gjennom sitt arbeid å gjere det lettare for folk å redusere avfall og leve meir berekraftig.

RÅVARENE, Skostredet 5, 5017 Bergen

Den lille Zero Waste-butikken, Råvarene i Skostredet, er bygd på engasjement for ein meir søppelfri kvardag. Sjølv om den berre er fire år, har den blitt ein viktig inspirasjon for Zero Waste-butikkane som har poppa opp rundt om i landet vårt dei siste åra. Her finn du omlag alt du måtte trenge for å gå frå forbruksartiklar til gjenbruksartiklar. Butikken gjev rabatt til studentar og faste kundar som handlar over ein viss sum, og dei tilsette er alltid klare til å hjelpe om du skulle ha spørsmål.

Forslag til gåver under 100 kr

POPKORN!

Ta med eit fint glas du har heimanfrå og fyll det med popkorn. Dersom du vil gjere ekstra stas på mottakarane av popkornet, kan du lage ei god krydderblanding til popkornet. Min favoritt er 1 del næringsgjer og 1 del paprikakrydder (begge fåast kjøpt på Råvarene). Popkorn kan vere ein fin avveksling til anna julegodt som ofte er ganske mektig. Dersom du ynskjer det, kan du også kjøpe eit glas. Det ligg på rundt 18- 35 kr. Glasa på bilde er eldfaste glas frå Weck, som kostar meir, og er berre brukt til illustrasjon.

Det kan føles rart, men det er faktisk heilt ok å gje ei gåve i ein emballasje som du vil ha tilbake. Sjølv gjev eg sjeldan frå meg emballasjen, men heller innhaldet i gåva. Dersom eg trur mottakaren vil ha glede av emballasjen er sjølvsagt saka noko anna, men som oftast har folk mykje slikt liggande. Glasa over er frå Weck (kjøpt på Råvarene tidlegare) og glaset med gullfarga lokk er eit fetaost-glas. Foto: Kristine Ullaland

Er du ikkje glad i popkorn? Det fine med kjøp i lausvekt er at du kan kjøpe mengda mat du treng, og dermed kjøpe innafor budsjettet. Finn fram eit fint glas og fyll det med gode krydder, te, matvare eller godteri. Spør om hjelp frå dei tilsette om du har eit satt budsjett du skal forhalda deg til.

Forslag til gåver mellom 300 – 500 kr

Råvarene har forskjellige boksar i metall som kan brukast til matboks eller oppbevaring av matrestar. Desse ligg på 250 og oppover, og er av god kvalitet. Dei har også fleire drikkeflasker, med og uten mønster, og sjølv om dei er isolerte vil eg anbefale slike til vatn. Vatnet held seg kaldt i over eit døgn, og om du berre bruka flaska til vatn, vil den trumfe flaskevatn til ein kvar tid.

Er ikkje noko av dette på ynskjelista i år, har Råvarene fine beeswraps i ulike mønster, som du kan bruke f.eks. i staden for matpapir. I øvre sjikte tilbyr dei barberhøvel i metall, som kostar på 400 og opp til 550 dersom du skal ha med stativ. Om du ynskjer ein litt dyrare gåve, kan du slenge med barbersåpe. Den ligg på litt over 100 kr og er dryg i bruk.

Trykk på bilde for å sjå det i stort format. Foto: Kristine Ullaland

Forslag til gåver over 1000 kr

Eit alternativ er sjølvsagt å samle ulike matvarer og gjenbruksartiklar til ein fin gåve. Her kan dei tilsette ved Råvarene hjelpe deg om du treng litt råd til kva som passar til gåvemottakaren. Dersom du ynskjer ein ting, er startpakken til Bokashi-komposten veldig fin. Då får du to boksar til bokashi-kompost og strø. Dersom mottakaren av gåva bur i Bergen, kan dei også søke om å få opp til 50% tilbake av kjøpesummen av komposten frå BIR. Gåvemottakar treng då kvitteringa, so opp til deg om du føler deg komfortabel med det. Uansett ei fin gåve.

Slik ser bokashi-startsettet ut. To bøtter og bokashistrø. Komposten er svært enkel å bruke. Foto: Kristine Ullaland

Hugs at dine handlingar (og handel) betyr noko, og vi gjer gjerne det naboen gjer. Kvifor ikkje vere den naboen som påvirka til eit meir berekraftig samfunn ved å ta små, enkle berekraftige val?

Råvarene og Reindyrka hjelpe deg på vegen.

Bur du ikkje i Bergen? Kva butikkar har du i ditt nærområde som du ynskjer å støtte spesielt i denne perioden?

GOD JULEHANDEL

Om Grønare kvardag

Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Nettstaden er utforma av Kristine Ullaland som til dagen jobbar i Zero Waste Norge. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Eirik K., Frieda N., Mari H., Astrid K., Siri T. L., Ida N. Rakel Y. Siri K., Synnøve Ø. og Kristoffer U. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å halde fram med arbeidet. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.

Toppfoto: Kristine Ullaland

emballasjefri, Forbruk, Inspirasjon, søppelfri, zero waste

10 ZERO WASTE-HACKS PÅ BUDSJETT

Kommenter innlegget

Når eg fortel om Zero Waste opplev eg ofte spørsmål som «det må jo koste ein del» eller kommentarar som «eg har ikkje økonomi til å leve ein slik livsstil», men stemmer eigentleg dette?

Nokre ting kostar ekstra å kjøpe, men vil spare seg inn. For eksempel kostar ein menskopp omlag det same som hygieneartiklar for ein syklus kostar. Men i staden for å berre vare ein månad, kan menskoppen brukast i opp til 10 år. Det spara deg for ein del pengar på sikt. Andre avfallsførebyggande tips går på planlegging. Her får du tips til kva du kan gjere for å kutte avfallet på ein budsjettvennleg måte. Eg utfordra deg til å velge ut ein ting av lista. Del gjerne kva du vel og korleis det går!

  1. Bytt frå flytande såpe til såpebar

Det er fleire grunnar til at såpebar til hud, hår og hender er eit økonomisk val. I motsetning til flytande såpe som er veldig lett å overdosere, er det ikkje like lett å overdosere med ein såpebar, rett og slett fordi det ikkje berre er å trykke på ei tube. Pleie du å kjøpe dei store emballasjene med såpe for å spare pengar? Forhandlarane utvida ofte opninga på slike emballasjer, slik at det fort går meir såpe enn du brukte før. Såpebar varer mykje lengre enn ein pakke flytande såpe, og du får kjøpt dette i papiremballasje eller utan emballasje. Du kan også lage di eiga såpe om du vil. Det finnast eit hav av oppskrifter på nettet, eller du kan prøve denne. Du får kjøpt såpebar hos din lokale daglegvarebutikk, Zero Waste-butikk eller helsekost.

Foto: Kristine Ullaland. Lush er ein av fleire aktørar som sel såpe utan emballasje. Du får også kjøpt dette på din lokale helsekostbutikk eller Zero Waste-butikk.

2. Planlegg og kjøp inn ei vekes måltid om gangen

Start planlegginga med å gå gjennom kva du har i kjøleskapet og av tørrvarer, og planlegg ut i frå dette slik at du får brukt det du allereie har. Planlegg mat for ei veke, og gå til innkjøp av varene du mangla når du ikkje er trøtt og svolten. Då er det lett å bli vippa av pinnen og ende opp med heilt andre ting enn du hadde tenkt. Vi nordmenn kastar mykje mat årleg, so her er det pengar å spare. Dersom du finn det motiverande, kan du gå gjennom kva du har brukt på mat tidlegare, og samanlikne med kva du brukar på mat etter de begynte med vekeplanlegging – sett av pengane de sparar til å gjere noko kjekt som du gler deg til.

3. Kjøp mat i sesong

Ynskjer du å kjøpe mat utan emballasje i din lokale matvarebutikk, men synst at det stadig endra seg kva du finn tilgjengeleg? Det er fordi dette endra seg etter kva som er i sesong. For eksempel er hausten tid for rotgrønsaker, gresskar og blomkål som er perfekt for ei næringsrik og god høstgryte saman med linser. Sesongbasert mat er ofte billigare og smakar ekstra godt. Sjekk også ut dine lokale innvandrarbutikkar, dei sel ofte mat utan emballasje og fleire fører sokalla b-varer, som smakar like godt som det ein ellers finn i butikken men som kanskje ikkje hadde riktig fasong for eksempel.

4. Lag dine eigne hygieneprodukt

Visste du at du kan lage tannkrem og deodorant av dei same ingrediensane – kokosolje og natron, men før du hive deg på det vil eg utfordre deg til å tenke over om du faktisk treng å bruke deodorant kvar dag? Er dette noko du brukar fordi du treng det, eller noko du begynte å bruke fordi det var berre eit produkt alle brukte? Dersom du tek ein runde med denne tankegangen og ser over hygieneprodukta dine ser du kanskje at det er fleire ting du faktisk ikkje treng. Dersom du treng ekstra motivasjon til å kutte desse produkta kan du rekne saman kva det kosta det å kjøpe produkt som du ikkje har brukt (men merk at pengane på kontoen går ikkje ned sjølv om du kvittar deg med desse produkta). Gje gjerne vekk produkt du ikkje treng gjennom for eksempel Finn.no.

Sjå postar om olivenolje som ansiktsvask, korleis du kan lage din eigen skrubb, tannkrem eller deodorant her.

Foto: Kristine Ullaland. Om du føle deg klar til å prøve ei oppskrift med fleire ingrediensar enn dei som er referet til over, kan du prøve deg på denne leppepomaden.

5. Menskopp

Gjennom ei livstid vil kvinner i snitt kaste mellom 100 til 140 kg sanitetsprodukt. Dersom du tenke over den økonomiske delen av det er dette ein månadleg utgift som kostar rundt 200-300 kr per syklus. Dersom vi reknar at du brukar 200 kr på sanitetsprodukt i månaden blir det 2400 i året. Dersom vi gangar dette med 10 år blir summen 24.000. Kva om eg fortalde det at du berre treng ein menskopp, som kostar rundt 250-350 kr, og at du kan bruke den i 10 år? Les ein meir om menskopp her.

6. Barberhøvel

Eingongshøvlar skapar unødvendig mykje avfall, men mange vel desse over dei meir kostbare barberhøvlane frå f.eks gillette, der braberblada kosta rundt 140 kr for ein 4-pakning. Ved å gå over til ein gjenbruks-barberhøvel i rein metall kan du faktisk på blad som er tilpassa din hudtype for fem kroner for barberbladet NB! Folk som har dårleg erfaring med safety razor har gjerne kjøpt det «beste barberbladet for salg», dette betyr ofte det skarpaste bladet og passar for ru, gamal mannehud og ikkje sarte kvinneleggar. Du kan få ein god høvel frå 200 kr og barberblada ligg stor sett på 25 kr for 5 blad. Dette er pakka i papir og blada kan resirkulerast på din lokale renovasjon. Du kan lese meir om korleis velje høvel og barberblad her.

Foto: Kristine Ullaland. Kjøpe du ein kvalitetshøvel kan du bruke den i mange år, og når den ein gong blir øydelagt og ikkje kan reparerast, kan den leverast tilbake til renovasjonen for å bli til eit nytt produkt av metall. Blad til ein slik høvel kostar 5 kr stk og kjem ofte i ein fem-pakning.

7. Lag din eigen bokashi-kompost

Det kostar å kaste, og dessverre er det mange kommunar som ikkje tilbyr kompost til sine innbyggarar. Når ein ser over dei tradisjonelle kompostane som varmkompost og kaldkompost, ligg prisane på 5000,- kroner, og startpakke til bokashikompost ligg på rundt 1200,-. Eg vil anbefale bokashikompost, men du treng ikkje kjøpe boksar. Dei beste kompostboksane eg har er tom emballasje eg har fått frå kebab-sjappa i nabolaget, og dei er dei eldste bokashiboksane eg har. Det einaste du treng er ein lufttett boks og bokashistrø. Bokashistrøet kostar rundt 200-250 og varer ca. eit halvt år (dette vil variere etter kor mange de er i hushaldninga og kor mykje komposterbart avfall de har). Les meir om bokashikompost her og korleis du kan lage ditt eige strø (men i dette tilfelle er det lettare å kjøpe:).

8. Sengetøy i lin – som igjen kan bli kjøkkenhandle

Kor mange laken og sengetøy treng du eigentleg? Kan du klare deg med eit? Vi har over år berre hatt eit sett sengetøy, og gjev oss meir oppbevaringsplass. Sengetøyet har dei siste åra vore den same modellen, og vi brukar rundt 3 år på å slite det ut. Då får sengetøyet nytt liv som kjøkkenhandkle og tøyposar til mat. Eg vil anbefale at du kjøpe lin ettersom det er mindre krevjande å dyrke enn bomull, men dersom dette er ein tekstil du ikkje likar vel heller noko du faktisk likar og kjem til å bruke. Det er ikkje so miljøvennleg om det blir liggande i skapet ubrukt.

9. Selg ting du ikkje brukar

Foto: Kristine Ullaland. Har du fine vintagekle som du ynskjer å selje, kan din lokale bruktbutikk vere interessert. Dersom du tenker økonomi er det mest økonomisk å selge det sjølv. Her illustrert med eit bilde frå Kollektivet i Kristiansand.

Sett opp ein eigen konto i banken din som du sette over alle pengane du får på å selge dine gamle ting. Før eg gjorde dette hadde eg lite oversikt over kor mykje eg fekk inn på å selge mine gamle ting. Finn.no og Tise er begge fine plassar å selge. Sosialantropologen Michael Thompson har laga modellar som ser på reisa tinga våre har frå nykjøp til verdilause til verdifulle antikvitetar – ei artig bok om du vil nerde litt, men ein ting eg tok med meg derfra som eg sjølv brukar når eg sel ting eg har kjøpt nye er at ein stort sett kan vente seg 25 % av innkjøpsprisen av klea når du sel vidare. Dette gjeld dog berre dersom du er førstekjøpar, dersom du har kjøpt brukt kan du i stor grad vidareselge for same prisen du kjøpte for. Det er derfor svært økonomisk gunstig å kjøpe brukt. Kleskjøpa mine finansiera seg i stor grad sjølv, nokre plagg stig til og med i pris fordi dei blir trendy eller samleobjekt. Har du gull i skapet eller andre stadar i heimen din? Gje andre gleda av å bruke det, og sett pengane du får inn på ein eigen konto slik at du ser at det faktisk gjev inntekter – kanskje det kan finansiere dine kleskjøp også?

10. Kutt unødvendige forbruksartiklar på kjøkkenet

Tørkepapir, bakepapir, aluminiumsfolie og plastfilm er berre nokre av forbruksartiklane mange nordmenn kjøper jamnleg, men kva om du hadde redusert eller kutta bruken av ein eller fleire av desse artiklane? Tenk gjennom kva situasjonar du brukar for eksempel tørkepapir og tenk over kva alternativ er. Er det for eksempel når du blir klissette på hendene under matlaging? Kanskje ein handvask og tøyhanduk kan fungere like so godt? Bakepapir kan erstattast med olje/ smør eller du kan kjøpe ei silikonmatte, som kan brukast i mange år. Folk bruka aluminiumsfolie til mykje forskjelling, blant anna pakke inn mat. Bruk heller ein tallerken til å dekke over maten eller ein boks. Det same gjeld plastfilm. Dersom du treng motivasjon kan du gjere det same her som med fleire av punktene over, sjå over kvitteringar (dersom du har eit medlemskort har du også oversikt over kjøpa dine her), og rekn saman kor mykje du brukar på forbruksartiklar på kjøkkenet i månaden og året.

Foto: Kristine Ullaland. Ein enkel måte å redusere emballasjeavfall på kjøkkenet er å ta med gjenbrukbare tøyposar til lausvektsvarer. Desse posane kan du kjøpe eller sy sjølv. Bruk gjerne tekstil du har liggande heime. Posane på bilde er laga av ei gamal gardin og sengetøy. Dette kan og vere ei fin gåve. Oppskrift finn du her.

Om Grønare kvardag

Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Nettstaden er utforma av Kristine Ullaland som til dagen jobbar i Zero Waste Norge. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Eirik K., Frieda N., Mari H., Astrid K., Siri T. L., Ida N. Rakel Y. Siri K., Synnøve Ø. og Kristoffer U. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å halde fram med arbeidet. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.

Toppfoto: Kristine Ullaland

berekraftig, emballasjefri, Forbruk, resirkulering, søppelfri, søppelreduksjon, zero waste

Vegen mot eit søppelfritt samfunn

Kommenter innlegget

Samfunnet vårt har blitt snudd på hovudet dei siste månadane, og vi har sett kor fort vi kan snu oss når det verkeleg gjeld. Denne erfaringa kan vi ta med oss vidare i vårt arbeid mot eit meir berekraftig samfunn. I podkasten Zero Waste Nation er det nettopp korleis vi kan bli eit meir berekraftig samfunn som er temaet. Bli inspirert og engasjert av Zero Waste Nations sine kunnskapsrike gjestar.

*Reklame for eigen podcast

6. juli blei podkasten Zero Waste Nation lansert. Gjennom sesongens 10 episodar vil gjestar med ulik tilnærming til berekraft dele sine tankar og ekspertise rundt deira ekspertfelt. Podkasten har no ute fire episodar, og det kjem ny episode kvar mandag. Her kjem ein kort gjennomgang av tema og gjestar:

Episode 1 – Paul Connett om korleis vi kan bevege oss mot eit søppelfritt samfunn

Om du ikkje kjenne til Paul Connett frå før er dette eit namn å merke seg. Paul Connett er ein av dei største namna innan Zero Waste-rørsla og har vore aktiv med aktivistarbeid sidan 60-tallet. Paul har vore, og er ein viktig aktør for Zero Waste-arbeidet som har blitt gjort spesielt i USA og Italia, men hans arbeid spenne vidt. Sjølv om han i år rundar 80 år, reise han framleis på sin årlege tur verda rundt, der han treffe aktivistar og miljøengasjerte aktørar frå heile verda. Han står også bak boka «Zero Waste Solution» der han steg-for-steg tek føre seg korleis vi som samfunn kan bli meir berekraftige.

I episoden tek han oss gjennom ulike utfordringar med dagens samfunn, og gjev deg gode argument for å styrke ditt engasjement for eit Zero Waste-samfunn. Han avsluttar episoden med å minne oss på viktigheita av å ha det morro i vårt arbeid med å fremje Zero Waste. Dette er ei viktig påminning for mange av oss, meg sjølv inkludert. Vi er her for eit maraton, ikkje for ein sprint, og då må vi halde ut i det lange løp.

https://www.buzzsprout.com/1167158/4426334-how-can-we-move-towards-a-waste-free-society.js?container_id=buzzsprout-player-4426334&player=small

2. Episode 2 – Jane Muncke, The Food Packaging Forum

Jane Muncke er toksikolog og direktør for organisasjonen The Food Packaging Forum, som gjer viktig arbeid med å formidle balansert og uavhengig forskning som angår emballasje og miljø. I forbindelse med koronapandemien har deira nettstad vore ein go-to-hub for informasjon, i ei tid der mange manglar god forskning å lene seg på. Episoden tek føre seg koronapandemien og emballasje. Jane avlivar nokre myter om hygiene og forbruksartiklar, og argumentera for at den auka bruken av for eksempel matemballasje, er eit resultat av plast og emballasjebransjens utnytting av folks frykt for å bli sjuke, heller enn at desse emballasjane nødvendigvis bidrar til auka tryggleik mot covid-19.

https://www.buzzsprout.com/1167158/4489739-the-pandemic-and-food-packaging.js?container_id=buzzsprout-player-4489739&player=small

Episode 3 – Anne Bildrup, Sustianaware

Anne Bildrup oppfordra tekstilbransjen til å adressere elefanten i rommet og ta berekraft på alvor. Anne er gründeren bak Sustainaware, og jobbar med å bringe berekraft inn i tekstilbransjen. Ho har jobba med store aktørar som Five Units, BTX Group og JBS Textile Group, for å nemne nokon.

I episoden snakka Anne om korleis tekstilbransjen kan ha ein sirkulær tilnærming til tekstil. Ho legg ikkje skjul på at det er ein lang veg å gå for å få bransjen i ein meir berekraftig retning, og viktigheita av å vere transparent.

https://www.buzzsprout.com/1167158/4490234-a-circular-approach-to-textiles.js?container_id=buzzsprout-player-4490234&player=small

Episode 4 – Finian Makepeace, Kiss the Ground

Finian Makepeace er ekspert på jord og kompost, og er ein av grunnleggarane av organisasjonen Kiss the Soil, som jobbar med å fremje regenerativt jordbruk. Eg kom over arbeidet deira gjennom boka med same namn, som eg absolutt anbefala. Kiss the Ground har satt seg mål om hjelpe 5000 bønder og 25,000 leiarar med å legge om til regenerativt jordbruk. Dersom dette er noko du ynskjer å lære meir om kan du lese om det her.

Episoden handla om kor viktig næringsrik jord er, kva vi kan gjere i det store bilde og kva vi kan gjere som individ for å bli eit meir berekraftig samfunn. I Norge blir dessverre alt for lite av vårt komposterbart avfall kompostert, noko som er svært uheldig for miljøet og gjer at vi tape den viktige resursen som kompostjord faktisk er.

https://www.buzzsprout.com/1167158/4704098-why-a-zero-waste-society-needs-composting.js?container_id=buzzsprout-player-4704098&player=small

Svolten på meir?

https://www.buzzsprout.com/1167158.js?container_id=buzzsprout-large-player-1167158&player=large

Ny episode kvar torsdag, og du finn podcasten der du lastar ned dine favorittpodcastar eller direkte frå nettstaden. Har du innspel til tema eller gjesta du vil anbefale, send ein mail til post@gronarekvardag.no

Alt godt,
Kristine Ullaland

Toppfoto: Nicholas Bartos

lokal mat, søppelfri

Korleis hauste av våren

Kommenter innlegget

Våren byr på mykje spennande mat og urter som ein kan hauste frå naturen. Fleire av plantane vi går forbi dagleg kan faktisk brukast som salat, som ein del av middagen eller som te (uttrekk). Ta ein tur ut og sjå kva som er i ditt nærområde. Kanskje du finn noko spennande som du kan bruke i middagen? Her er fem plantar du mest truleg har i ditt nærområde.

Bjørk

Bjørk er eit av dei vanlegaste trea vi har i landet, og blei i gamle dagar sett på som eit magisk tre. Bjørk blei blant anna brukt til å piske byttingar , som var born som skilte seg sånn ut frå andre born at ein var sikker på at det var eit overnaturleg barn som var bytta ut med menneskebarnet. Dette skulle drive ut onde ånder. Ved å slå i bakken med bjørkeris kunne ein også drive vekk insekter. Kanskje dette er eit av opphavet til pisking med bjørkeris i badstua?

Tapp bjørkesevje

Når det kjem til mat og drikke er bjørka eit spennande tre. Noko av det beste eg veit er saft laga på bjørkesevje, og du kan få opptil 2-3 liter bjørkesevje på nokre timar. Tappesesongen er når telen slepp i jorda, før blada sprette og du kan sjå at greinene har små museøyrer. Tappesesongen er vanlegvis fra mars-mai, avhengig av kvar du held til i landet og kva temperatur de har.

Du treng

Noko å borre hol i stammen med. Ein slange som passar med holet du borrar. Ein dunk sevja kan renne ned i (dersom du bryggar øl, kan denne brukast). Hugs å dekk til eventuelle opningar mellom slange og dunk. Insekt er også svært glade i sevje! Hugs å tett holet etter tapping.

Sevja er lettdrikkeleg og søt, ein god erstattar for brus eller alkoholfri drikke. Sevja har kort haldbarheitstid og bør frysast eller forvellast innan 24 timar.

For meir informasjon om tapping av sevje og oppbevaring, sjekk denne posten eller sjå videoen over.

Haust blad frå bjørk

Blad frå bjørka kan brukast til bjørkete (uttrekk), pesto, salat, supper og dressingar. Blada kan haustast frå dei spring ut til dei ikkje lenger smakar so godt, som ofte er midtsommars.

Smaken er søt, syrleg og litt beisk. Nye blad er midlast på smak, og har ein litt smak av nøtter. Blada kan brukast ferske eller tørkast.

Geitrams

Geitrams er ein av dei plantane der du kan ete alt frå blad, blomster og unge skudd. Dersom du haustar geitrams på våren, kan du ete dei som dei er eller tilbrede dei på same måte som asparges. Blada haustast seinare, gjerne mai-juni. Då er dei mildare på smak. Det er noko som går att med mange vekstar. Dess lenger dei står, dess meir smak får planten. Hausting av blomen er i juli-august.

Gamle kjerringråd er at te av geitrams (uttrekk) kan hjelpe med bakteriebalansen i magen. Dosering er 2 ts. fersk/ 1 ts. tørka urt per desiliter vatn.

olivia-kulbida-PFPzdVLu8BQ-unsplash
Foto: Geitrams veks over heile landet, og du har sikkert sett den langs vegar og i nærområdet ditt. Her er den i blomstring, som skjer på sommaren. Foto: Olivia Kulbida

Nyperose

Nyperose er kjend under mange namn, blant anna rynkerose, og er faktisk ein uønskt plante i Norge. Du finn den likevel mange plassar, og har kanskje ein slik i ditt nærområde. Denne kan du sanke nyskudd av som du kan bruke til salat, pesto, te (uttrekk), suppe eller andre ting du måtte finne på av matrettar. Blomsterblada kan sankast under blomstring, som er i juni-juli. Blada kan etast ferske eller tørkast. Blomsterblada kan tørkast og brukast som tillegg i te eller som pynt i salat eller kake. Nypa er klar til hausting på hausten og kan plukkast til snøen kjem.

DSCF1270
Nyperosene er allereie godt i gang med spiringa i Bergen. Nye, friske spirer frå Nyperose kan blant anna brukast i salat. Foto: Kristine Ullaland

Vassarve

Mitt første minne med vassarve var at undulaten til besteforeldra mine likte det so godt. Det vaks masse vassarve ved inngangen til fjøsen, noko som gjorde at det kosta oss lite å glede ein liten fugl.

Vassarve er ein av vekstane du ofte finn i bedet, eit sokalla ugras. Dersom du likevel skal luke den vekk kan du like so godt lage noko godt av den. I følgje boka Viltvoksende og velsmakande av Nadia Norbom, var vassarve ein del av folkemedisinen og blei brukt mot «skjørbuk, hoste, reumatisme, lindring av brannskade, eksem og kløe, samt styrkande føde på våren og hausten». Planten er næringsrik og du finn den over heile landet. Den nytast best rå. Bruk den på same måte som du brukar spirer på, eller ta den i suppa. Sprø og saftig på smak.

27967540544_a85b9e2542_z
Det er ikkje det flottaste bilde av vassarve, men den er lett gjenkjenneleg. God til salat. Næringsrik. Foto: Anna Gregory

Løvetann

Som fleire av dei andre plantane over her er løvetann også rekna som ugras. Ein uønskt plante i hagen og i bedet. Men det mange ikkje er klar over er at løvetann er ein av dei plantane der heile planten kan etast, inkludert rota. Eg har høyrd folk fantasere om at brunsnigelen, ein anna hagekrigar, skulle bli ein delikatesse. Eg vil tru løvetannen har ein større mogelegheit til å gå den vegen. Kor flott hadde det ikkje vore om du såg ein løvetann på plenen din og tenkte – yes! Den gleda eg meg til å grave opp og lage noko godt av.

Vår og haust er tida for å grave opp rota. I periodar der det har vore trongt økonomisk, og lite tilgang på kaffi, blei røtene til løvetann rista saman med rug. Blada kan etast heile sesongen, men er best på smak om våren og minner litt om ruccola . Dei blir litt beiske på smak etter kvar som vi går mot sommar og haust, noko som kan passe bra i ein pesto. Blomen kjem rundt mai-juni og kan også etast.

Løvetann inneheld i følge den norske urteguruen Rolv Hjelmstad vitamin A, B, C og d og mineraler som kalium, kalsium og jern for å nemne noko.

wolfgang-hasselmann-91rmerYBoM0-unsplash
Løvetann er ein av dei plantane du kan bruke alt av. Løvetann inneheld mykje næring. Wolfgang Hasselman

Hugs at allemannsretten berre gjeld utmark. Dersom du ynskjer å hauste frå innmark, spør eigaren før du haustar om du får lov og om det er sprøyta. Bruk skjønn når du haustar from områder du ikkje sjølv eig.

Om Grønare kvardag

Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon, og er utforma av Kristine Ullaland som til dagen jobbar i Zero Waste Norge. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Astrid, Ida, Kristin, Kristoffer, Mari, Martin, Rakel, Siri K., Siri L., Synnøve og Therese. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å vekse. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.

Ynskjer du meir informasjon om korleis din arbeidsplass kan redusere avfall, eller ynskjer de hjelp til å utvikle ein Zero Waste-strategi? Ta kontakt med Zero Waste Norge.

 

emballasjefri mat, gåver, gjenbruk, søppelfri, søppelreduksjon, zero waste, Zero Waste-butikk

Unwrapped – Zero Waste-butikk i Kristiansand

Kommenter innlegget

Zero Waste-butikken Unwrapped har på få år etablert seg i Arendal og i Kristiansand. Butikken tilbyr eit rikt utval av gjenbruksartiklar, forbruksvarer og tørrvarer. Både i Kristiansand og Arendal gar Unwrapped gått saman med andre aktørar, og tilbyr difor meir enn dei tradisjonelle Zero Waste-butikkane. Eit samarbeid med Kollektivet, ein bruktbutikk med røter i Kristiansand, har ført til at du også har moglegheit til å finne deg eit klesplagg som allereie er i produksjonssirkelen. Dette er meir berekraftig val en å kjøpe eit nytt plagg. Kollektivet formidlar også handverk av lokale kunstnarar og handtverkarar.

Kvinna bak dei to Unwrapped-butikkane er Megan Strand, som for 12 år sidan flytta til Norge frå oljehovudstaden Houston i Texas. Ho er no busett i Arendal. Eg deltok som foredragshaldar på TEDx Arendal i 2016, og fekk i etterkant ei hyggeleg melding av Megan, der ho fortalde at ho var ein av publikummet då eg tala om korleis vi som enkeltmenneskjer kan gjere verda meir berekraftig. Ho fortalde vidare at foredraget hadde vore med på å inspirert ho til å ta steget til å starte den første Zero Waste-butikken på Sørlandet, Unwrapped i Arendal. Det er viktig å hugse på at vi alle kan vere til inspirasjon for kvarandre. Eg er imponert over kva Megan har fått til og blir sjølv inspirert av henna arbeid og kva ho har fått til på kort tid.

Zero Waste – frå grasrotrørsle til dei store linjene

Då eg starta med å fremje Zero Waste på fulltid i april 2015, var det ingen Zero Waste-butikkar, og eg var usikker på kor mange som tenkte i same baner som Zero Waste. I dag finn ein slike butikkar i omlag alle dei største byane og fleire er under planlegging.

Grasrot-rørsla har vore i vekst over tid, og det gler meg å sjå at også næringslivet byrja å sjå verdien av å tenke Zero Waste i alle ledd. Eg møtte nyleg den leiande Zero Waste-akademikaren, Paul Connett, som so godt oppsummera Zero Waste som noko som angår alt frå våre eigne hender til dei store linjene som blir dradd av aktørar på kommunalt og nasjonalt plan.

Har du besøkt Unwrapped?

Bur du i Kristiansand eller Arendal, og ynskjer å redusere forbruk og handle berekraftig – då er Unwrapped staden å gå. Hugs å ta med din eigen emballasje. Sjølv om Unwrapped som andre Zero Waste-butikkar tilbyr papirposar, er det best å ta med eigne tøyposar og tom emballasje du har heime. Då spara du deg turar ut med resirkuleringa (og bosset). Papir blir i snitt resirkulert 8-10 gonger før det blir permanent avfall.

Unwrapped i Kristiansand (google maps)

Unwrapped, Kristiansand er ein oversiktleg butikk med eit godt utval av tørrvarer, refill av oljer til matlaging, godt utval av krydder i lausvekt og diverse gjenbruksartiklar til matlaging. I tillegg finn du ei mengde hygieneartiklar, fleire relativt lokale. Det er også noko artiklar til små born, som for eksempel tyggeleige i bomull og tre. Dei har ein avdeling bak i butikken med vintage kle i god stand. Eg fann sjølv eit fint blyantskjørt i rein ull til 300 kr, som eg allereie har brukt mykje. Mange vintagebutikkar har omlag utelukkande kle til kvinner, men her er det også ein grei størrelse på herreavdelinga.

Butikken ligg i eit koseleg området der det er mogeleg å setje seg ned og ta ein kaffi, om ein skulle ha lyst til det. Butikken føre vintage sjal i ulike kvalitetar, som passar ypparleg til å pakke inn gåver dersom du finn noko fint du vil gje vekk til bursdagar eller jul. Sjå Furoshiki for inspirasjon til innpakning ved bruk av sjal.  Om du ikkje allereie har tatt turen, håpa eg denne posten kan inspirere deg til å gjere nettopp det.

Om Grønare kvardag

Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Astrid, Ida, Kristin, Kristoffer, Mari, Martin, Rakel, Siri K., Siri L., Synnøve og Therese. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å vekse. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.

Ynskjer du meir informasjon om korleis din arbeidsplass kan redusere avfall, eller ynskjer de hjelp til å utvikle ein Zero Waste-strategi? Ta kontakt med Zero Waste Norge.

Alle foto, inkludert toppfoto: Kristine Ullaland

emballasjefri, gjenbruk, Inspirasjon, resirkulering, søppelfri, zero waste

Zero Waste-mobil

Kommenter innlegget

Vi skiftar i snitt telefon kvart andre år, og held vi fram dette tempoet vil vi i løp av ei livstid  hatt minst 29 telefonar. Berre i 2018 vart det på verdsbasis seld over 1,5 milliardar smarttelefonar, men kva skjer med dei gamle mobilane, og korleis velje mobil når ein verdset verdiane bak Zero Waste? Med auke merksemd rundt berekraft, får eg jamleg spørsmål om korleis ein kan velje ein berekraftig mobiltelefon. Sjå Grønare kvardag sine tips for korleis ein kan velje ein telefon i tråd med dine verdiar.

Kva er problemet?

Avfall beståande av gamle mobilar, PC-ar og anna elektronisk utsyr er i følgje ein artikkel frå The Telegraph (2017), verdas raskast veksande avfallsproblem, og dessverre blir lite av dette avfallet resirkulert. I tillegg til dette inneheld våre gamle telefonar edelt metall som gull, sølv og grunnstoff som kobolt. Dette er svært krevjande å utvinne og ikkje ein fornybar resurs. I følgje same artikkel frå The Telegraph var det i 2017 fleire mobilabonnement og øyretelefonar (7.7 milliardar) globalt enn det var menneskjer, som då låg på 7,4 milliardar (i dag er vi på 7,7).  Det har vore fleire mediesaker og dokumentarar der ein viser til farlege arbeidsforhold for dei som jobbar med å utvinne desse resursane, og bruk av barnearbeid, som klippet her frå Sky News.

 

Korleis forbetre mobilen du har frå før?

Det mest miljøvennlege er stort sett det du har frå før. Tenk over kva som gjer at du ynskjer ein ny mobil. Er mobilen din begynt å bli treig? Då kan det vere på tide med ein reformatering. Ta sikkerheitskopiering av alle filene dine og gå inn på innstillingane på mobilen. Der finn du informasjon om korleis du kan reformatere telefonen. Då tilbakestille du den til fabrikkinnstillingane og for gjort ein ordentleg opprydjing i unødvendig data som fyller opp telefonen og gjer den treig og kranglevoren. Sjå veiledning om du treng ytterlegare hjelp. Om du skulle finne på å selje telefonen eller levere den inn til resirkulering, er dette noko du også må gjere.

Reperasjon av mobil

Oppsøk utsalsstaden der mobilen blei kjøpt ny, enten dette er på nett eller over disk, og høyr om skaden kan reparerast der. Det finnast også informasjon på nettet om korleis ein kan gjere det sjølv, blant anna på Ifix der du kan søke opp din modell. Merk at dersom du, eller noko du kjenner begynner å skru på mobilen vil det vere svært vanskeleg å få noko att på reklamasjon dersom det framleis er under 5 år. Det er også på eige ansvar. Eg vil oppfordre deg til å oppsøke fagkyndige, men dersom du ynskjer å prøve deg sjølv er det mykje god informasjon på ifix og tilsvarande nettstader.

Ingen håp for den gamle mobilen? Vel ein mobil som passar dine behov.

Først tenk over kva behov du har når du skal bestemme deg for ein ny telefon. Det er lett å la seg blende av det siste nye, men det er ikkje nødvendigvis det som gjer ein telefon super for deg. For eksempel er eg veldig glad i høyre på musikk, og har gode øyretelefonar. Då eg i 2017 fann ein brukt LG G5, som også var ein modultelefon der eg kunne bygge på med ein forsterkar, var valet enkelt. I fjor då telefonen var over 5 veker til reperasjon, og seljaren byrja å spørje meg om eg ikkje skulle finne meg ein ny telefon, vart eg utruleg letta etter å ha gjort litt research etter ein mogeleg arvtakar – det var ingen ting som passa mine behov betre enn det eg hadde frå før.

aaron-burden-xG8IQMqMITM-unsplash
Foto: Aaron Burden

Slik går du fram

Finn ut kva som er dei viktigaste punkta for deg, og skriv det gjerne ned på PC-en, mobilen eller dra fram fyllepennen. Ranger dei ulike punkta. For eksempel kan eit godt kamera vere viktig på ein 8 av 10, medan god lyd kan vere ein 5 av 10 – som vil vere «nice to have» og ikkje ein «must have». Det er litt som å lage seg ei handleliste når du skal handle mat, og kjølnar deg i «heite situasjonar» der ein lett blir revet med og fort kan ende opp med ein mobil «som passar alle», og som gjerne er dobbelt so dyr som det du hadde budsjettert for.

Slik kjøper du telefon brukt

Det kjem stadig nye tenester og løysingar som gjer det lettare for oss som kundar å velje i tråd med våre verdiar. Selskap som Grønnmobil.no og Greenphone.no er slike bedrifter. Dei vidaresel brukte telefonar. Greenphone sel mobilar rangert frå A-C avhengig av slitasje og tilbyr opp til to års garanti for mobilane. Merk at garanti og reklamasjonsrett ikkje er det same, og at ein har fem års reklamasjonsrett for alle mobilar. Sidan dette er vidaresal er eg usikker på korleis dette blir, men har sendt førespurnad om dette for å få meir informasjon. Grønnmobil.no tilbyr pant for din gamle telefon. Dei er i følgje seg sjølv «Norges leiande og mest erfarne aktør innan gjenvinning av mobiltelefon og nettbrett». Du kan lese meir deira pantesystem her.

Slik kjøper du brukt frå privatpersonar

Det er lett å kjøpe mobil brukt, men mange slurvar med å be om kvitteringa seljaren fekk då vara vart kjøpt. Utan kvitteringa er det vanskeleg å få att på reklamasjon dersom noko skulle skje. Lure du på å kjøpe ein telefon der seljaren ikkje har kvittering, då vil eg anbefale deg å velje ein anna telefon. Møt helst kjøparen i person, slik at du kan sjå på varen før du betalar. På den måten veit du at alt er som det skal. Få gjerne kjøpar til å skrive ei kvittering til deg, slik at du kan vise til at du er den rettmessige eigar ved rapportering av skade eller liknande. Du kan finne brukte telefonar på for eksempel kjøp og sal-grupper på Facebook eller på Finn.no. Dersom du ikkje finn telefonen du ser etter, kan du sette opp varling på for eksempel Finn.no. Då får du melding når telefonen kjem for sal. Når du kjøper brukt slepp du også unødvendig emballasje.

kay-kesmanRToPU-unsplash.jpg
Du vil mest truleg bli overraska over utvalet telefonar du finn på bruktmarknaden. Foto: Kay

Miljøvennlege deksel

Dersom du ser etter ei løysing som kan beskytte mobilen din for slag og skraper, kan Pelacase tilby deksel som du kan sende tilbake den gongen du ikkje lenger treng det, slik at dei kan bruke dei på ny i nyte produkt. Desse deksla er laga av avfall frå linfrø, og sjølv om produktet per dags dato også består av 55% råvarer frå ikkje-fornybare kjelder, er målet at heile dekselet skal kunne bli laga av fornybare kjelder og kunne gå tilbake til jorda eller tilbake til produksjonssirkelen. Alternative deksel kan vere deksel laga av kork ( Nb deler består av plast) eller bambus, dersom du ynskjer noko som i stor grad består av reine naturmaterial. Dessverre desse deksla i liten grad tilgjengeleg for «eldre» telefonar. For eldre telefonar er eit godt alternativ å kjøpe brukt deksel – då brukar ein noko som allereie er i produksjonssirkelen og gjev det eit ekstra liv.

Oppsummering:

  1. Ta vare på mobilen du allereie har slik at den vare so lenge som mogeleg (formater og reparer).
  2. Når du ikkje lenger brukar telefonen – lever den inn til aktørar som GrønnMobil.no, slik at dei kan få den tilbake til loopen.
  3. Når du skal kjøpe ny telefon – lag ei handleliste over kva eigenskapar mobilen bør ha FØR du bestemmer deg for kva mobil du skal kjøpe. På same måte som å unngå å gå på butikken svolten, utan handleliste, held dette forarbeidet deg fokusert på kva du treng og ikkje på kva som er den siste hypen.
  4. Finn ein mobil som passar dine behov og søk den opp gjennom privat eller organisert mobilbruktmarknad – hugs å få med den originale kvitteringa for kjøp dersom mobilen er under fem år.
  5. Vel deksel som kan gå tilbake til produksjonssirkelen eller tilbake til jorda, som eksempelvis PelaCase som du kan sende tilbake til butikken når den ikkje lenger kan brukast. Då blir den til ny råvare i nye produkt.

Passa ingen av forslaga over?

Dersom ingen av forslaga over passa deg og du kjøper ein ny telefon, vel ein du kan ha so lenge som råd og invester i eit godt deksel og skjermbeskyttar. Det kan av og til følast som eit nederlag når ein ikkje finn det ein leitar etter, men hugs at du gjer andre ting i kvardagen som er i tråd med verdiane dine.

Forslag til vidare lesing

Framtiden i Våre Hender har ei fin sak om retningslinjer på etikk og miljø hos Apple, Samsung og Fairphone. Saka er riktig nok frå 2015 og fleire av rangeringane kan vere endra. Likevel kan artikkelen gje deg litt grunnlag for vidare research om du ynskjer å gå lengre i djupna. Del gjerne om du finn noko spennande!

Om Grønare kvardag

Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Astrid, Ida, Kristin, Kristoffer, Mari, Martin, Rakel, Siri K., Siri L., Synnøve og Therese. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å vekse. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.

Ynskjer du meir informasjon om korleis din arbeidsplass kan redusere avfall, eller ynskjer de hjelp til å utvikle ein Zero Waste-strategi? Ta kontakt med Zero Waste Norge. For foredrag om sirkulærøkonomi eller Zero Waste – book her.

Toppfoto: Robin Worrall

gjenbruk, Inspirasjon, søppelfri, zero waste

Slik får sengetøyet nytt liv

Kommenter innlegget

Fleire lesarar har etterspurd enkle tips til kva ein kan bruke gamle laken til. Bli inspirert til å gje sengetøyet eit nytt liv etter døden.

Eg hadde hatt ein lang arbeidsdag og gleda meg til å legge meg under den varme dobbeldyna. Eg tok tak i toppen av dyna og skulle til å dra den godt over meg, då eg kjende tøyet gje etter for alle fingrane mine. Det var merkeleg tenkte eg, og  såg litt nærmare på dei 10 hola som brått øydela kveldsidyllen. Etter nermare inspeksjon såg eg at det ikkje var noko rart i det heiletatt. Eg hadde jo dradd dyna over meg, på nøyaktig det same punktet, dagleg over fleire år. Eg låg og såg i taket og lurte på om eg skulle reparere det beige lakenet i lin, før eg raskt slo frå meg tanken. Dagen etter kjøpte eg meg eit nytt laken i lin, men kva skulle eg gjere med alle restane frå det gamle sengetøyet? Men først, kvifor berre eit sett sengetøy?

Derfor har eg berre eit sengetøy

Zero Waste er ein livsstil som er rettleiande, og ikkje ein fasit, slik mange trur. Mange av tiltaka som ein assosiera med minimalisme blir også omfamna av personar som lev ein Zero Waste-livsstil. Personleg betyr det av at eg og sambuaren min berre har eit laken til dyna, madrass og putene i senga. Når vi vaskar det, gjer vi det etter vi står opp, slik at det får tid til å bli tørt til vi legg oss att. Det å berre ha eit sengetøy sparar oss for verdifull skapplass, og sidan vi berre kjøper nytt laken når det gamle blir øydelagt, tenker eg ikkje lenger over at eg treng nye laken før det faktisk må skiftast ut. Det er utruleg befriande.

food-photographer-jennifer-pallian-DfbrRpHTLy0-unsplash.jpg
Sengetøy kan få nytt liv som kjøkkenklutar eller tøyserviettar. Dersom tekstilen er av for eksempel lin, har den god oppsugingsevne og passa godt om du f.eks. må tørke service etter oppvask eller kaffisøl på bordet. Foto: Jennifer Pallian

Reduser slitasjen på sengetøyet

På same måte som med ein minimalistisk garderobe, blir slitasjen på laken og dynetrekk mykje større, fordi det blir brukt i mykje større grad enn om du har fleire dynetrekk å veksle mellom. Dersom du vaskar lakenet ofte eller brukar tørketrommel, vil lakenet ha kortare levetid enn om du kan lufte lakenet og på den måten redusere behov for vask eller lufttørke lakenet etter vask.

I følgje forbruksforskar Ingun G. Klepp er det ingen fasit på kor ofte ein bør bytte sengetøy. Kor ofte det bør vaskast er avhengig av kor fort det blir skittent, om det blir lufta og om senga blir redd opp, seier Klepp i eit intervju til TV 2.

Kva bruke sengetøyet til når det har blitt slitt og øydelagt?

Det er mange ting du kan bruke lakenet til, men før du lagar noko, tenk på kva du treng og kva kvalitet det er att på tekstilen du skal bruke. Dersom sengetøyet er slitt jamt over vil det mest truleg rakne dersom du bestemme deg for å lage ei tøyveske eller ein pysjamasbukse. Dersom du berre har hol etter å ha dradd dyna over deg på same måte over fleire år er saka sjølvsagt noko anna. Det kan og vere lurt å tenke over om det du vurdera å lage er noko du faktisk kjem til å bruke, eller om du berre flyttar problemet frå ein stad til ein anna.

DSCF7051 (1)
Kjøkkenklutar av gamle laken er også supre til å spire frø i. Legg det over ei sil og skyl spirene morgon og kveld. Dersom ditt gamle laken er av ein tilsvarande kvalitet som på bilde her, kan det også brukast til å sile av overskotsveske. Foto: Kristine Ullaland

Lag kjøkkenhandkle og tøyserviettar

Å lage tøyserviettar og kjøkkenhandkle er enkelt og gjev deg ei samling som matchar. Dei aller fleste sengetøy er i bomull eller lin, men dersom du har sengetøy i polyester bør du styre unna dette. Polyester har dårleg oppsugingsevne, i likskap med nokre bomullsstoff. Lin har den beste oppsugingsevna av desse tre.

Det er fleire måtar å lage kjøkkenhandkle av det gamle sengetøyet.

  1. Dersom du likar ein litt røff stil eller ein naturleg stil med frynsete linkant, kan du finne fram eit kjøkkenhandkle og ta mål slik at du veit ca. kor stort du ynskjer det nye kjøkkenhandkleet. Klipp eit lite hakk i kanten og riv til ynskja lengde. Det same kan du gjere med tøyserviettane. Desse kan med fordel vere litt større enn dei serviettane du har dersom du har sengetøy i lin. Dette fordi lin gjerne blir litt skrukkete.
  2. Skal du sy inn kanten på kjøkkenhandklea og serviettane, må du først sjå at stoffet ikkje er so slitt at det vil vere vanskeleg å få ein fin saum. Då er det best å rive det i riktig størrelse og la kanten vere slik. Ser du at stoffet er i ok stand, legg til 2 cm på kvar kant slik at du får lagt ein fin kant. Bruk nåler for å legge det, og stryk det gjerne før du syr det.

Alternativt kan du gjere det slik: https://www.youtube.com/watch?v=sW4k3is4KbI *hugs å sjekke oppsugingsevna først. Dersom det ikkje er god oppsugingsevne passa det betre til noko anna.

Lag tøyposar for lausvektsvarer

Tynnslitte laken som framleis ser fine ut er fine som tøyposar. Klipp vekk tøy som ikkje er i god nok stand til å bruke og doner dette til tekstilmottak som Fretex (les meir om det her). Oppskrift på tøyposar finn du her. 

ignacio-f-vkuNgNf2VNk-unsplash
Lag tøyposar av det gamle lakenet, og få fine posar til å handle lausvektsvarer. Sjå lenke over bilde for oppskrift frå Grønare kvardag. Foto: Ignacio

Dette sengetøyet brukar vi

Vi har brukt den same type sengetøy i fleire år og er vi er godt nøgd. Det er for sal i nærområdet og av lin, som er meir miljøvennleg i produksjon enn bomull. Sengetøyet blir seld i tøypose, som er fin til å fryse bakverk i eller til å bruke til å systematisere kle på reise, ha strikketøyet i eller kva du måtte ha behov for.

Toppfoto: David Mao

Om Grønare kvardag

Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Astrid, Ida, Kristin, Kristoffer, Mari, Martin, Rakel, Siri K., Siri L., Synnøve og Therese. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å vekse. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.

Ynskjer du meir informasjon om korleis din arbeidsplass kan redusere avfall, eller ynskjer de hjelp til å utvikle ein Zero Waste-strategi? Ta kontakt med Zero Waste Norge. For foredrag om sirkulærøkonomi eller Zero Waste – book her.

4709956866_b1f05b8a74_z (1)
Gamle laken eller kjøkkenhandkle kan brukast til å pakke inn gåver. Knytteteknikken er japanks og heiter Furoshiki. Dekorer med band eller trå om du vil, eller blomstre som på bildet. Foto: Marie Anakee

søppelfri, zero waste

Søppelfri

Kommenter innlegget

I den Emmy-nominerte Futurama-episoden «A Big Piece of Garbage», som tek stad i år 3000, oppdaga dei plutseleg noko med uvanleg sterk lukt som kjem som ein komet rett mot jorda. Lukta er motbydeleg og oppdagarane har vanskeleg for å førestille seg kva dette kan vere for noko. Kometen viser seg å vere ein gigantisk, stinkande og slimete søppelball. Det har seg nemleg slik at søppelproblematikken berre eskalerte frå år 2000, utan at noko tok skikkeleg tak i problemet. Det førte til at Bystyret i New York i 2052 følte seg pressa til å skyte avfallsballen ut i verdsrommet, i mangel på betre løysingar.

The Planet Express, Fry og Leela, som er hovudpersonane i serien, blir sendt ut for å plante ei bombe på ballen for å få den til å endre kurs. Det hadde jo vore svært utriveleg om denne søppelballen kolliderte med jorda. Når dei landar ser Fry, som kjem frå fortida, nemleg år 2000, at søppelballen er fylt med  tinga frå vårt århundre. Det gjer han nostalgisk og han ynskjer å ta med seg ting heim.

Leela, som er frå 3000-talet forstår ikkje korleis dette søppelberget har blitt til i det heile, og Fry som kjem frå 2000-talet prøvar å forklare at det var ting dei ikkje lengre trengte og at dei derfor kasta det. «Men kva meina du med å kaste?» seier Leela. «Kva betyr det?» (fritt referert frå hukommelsen). Omgrepet boss og avfall er ikkje lenger ein del av vokabularet i år 3000 og Leela har ikkje referanserammer til å forstå avfall, fordi det finst ikkje avfall i år 3000.

I år 3000 går alt i sirkel, og til og med roboten Bender kan referere til at han er bygd av resirkulert metall. Å reflektere over levemåte, avfallsgenerering og resurshandtering er ofte lettare når ein sonar ut og ser ting utanfrå. Historia om den store søppelballen reflektera over avfallsproblematikken vi har i vårt moderne samfunn, og viser også kva løysingar det er – nemleg Zero Waste og sirkulær-økonomi. Alt går tilbake til jorda eller tilbake til produksjonssirkelen, som til dømes med roboten Bender, som er bygd av resirkulert metall.

Plastkvalen og strandrydding

Då det stranda ein kval på Sotra, med magen full av plast, fekk vi ei påminning at forureining og forsøpling ikkje kjenner landegrenser, og det angår oss alle. Det blei gjort fleire forsøk på å få den stranda kvalen ut på havet, men kvalen sto ikkje til å redde, av grunnar som var openbart når kvalen vart avliva. Gåsenebbkvalen som fekk namnet Plastkvalen, hadde ikkje mindre enn 40 plastposar, plastsekkar og plastflak i magen. Den svelt i hel, med full mage, rett i vår eiga bakgard. Det skapte engasjement.

Bilde av alle plastposane og plastbitane som var dandert utover. Det gjorde noko med oss. Vi satt ikkje berre heime på sofaen og tenkte at dette var leit. Vi gjekk ut for å ordne opp. Ein fjerdedel av oss gjekk ut for å plukke plast. Vi reduserte også bruk av plastposar, noko som vart merkbart hos dei store kjedene som Coop og Rema 1000. Også i utlandet vekte plastkvalen merksemd. Over 50 land dekka saka. Det var fantastisk å sjå alt engasjementet plastkvalen medførte, og den entusiasmen folk følte når dei bidrog til å fjerne plast frå strender, vegar, stiar, i skogar og byar.

Foto: Sylwia Bartyzel

Det kjenst godt å bidra med noko so konkret som å plukke avfall, men det er og viktig at vi jobbar for å endre at avfallet hamnar i naturen i utgangspunktet. Kvart minutt blir ein lastebil med plast tømd i havet.

Historisk sett har vi tre måtar å hanskast med avfallet vårt på; deponi, brenning av avfall eller sende det til havs. Ingen av desse er eigentleg noko løysing på problemet. Zero Waste tilbyr ei løysing.

Plastrydding er ikkje tilstrekkeleg – vi må tenke nytt

I dag har vi alt generasjonane føre oss berre drøymde om, unntatt berekraft. Uavhengig av korleis vi ser føre oss framtida, er det ein ting som er sikkert. Vi kan ikkje fortsette generere avfall slik vi gjer i dag. Vi lev på jorda som om vi har ein anna plass å reise etterpå. Kvar gong vi kastar, er vi ein del av forbrukssirkelen som ikkje er berekraftig. Slik treng det ikkje å vere. Som innbyggar kan ein stille krav til staden ein bur og politikarane som styrer, og som forbrukar kan ein ta bevisste forbruksval for å motvirke dette, og stille krav til produsentane.

Vi må ikkje la oss fange av dagens diskurs og ordskifte som hevda at endring er umogeleg. Berre sjå på engasjementet Greta Thunberg har skapt på kort tid. Samfunnet vi lev i er skapt av oss, og då kan det også endrast av oss. Zero Waste utfordra til refleksjon rundt forbruk og levesett og stimulera til nye løysingar. Mange stiller spørsmål til kor vidt små endringar, som å kutte plastposen eller drikke vatn frå springen i staden for å kjøpe flaske, faktisk gjer noko forskjell. Då er det viktig å minne kvarandre på at det er dei små tinga som gjer kvardagen vår.

Dei små tinga betyr noko

Det er dei små tinga vi gjer som føre til at vi årleg kastar 417 kilo per person. Du skal ikkje kimse av effekten dine tiltak har.  Berre det å bidra til bevisstgjering er verdifullt. Forskning viser også at vi ofte gjer som naboen, so små tiltak som å bruke handlenett i tøy kan gjere at dine tiltak får ringverknadar.

Foto: Matt Lamers

Kva bygder og byar vil morgondagen bringe? Uansett kva framtida bringer er det klart at den vil bygge på sirkulær økonomi og Zero Waste. Dette fordi vi vil komme til eit tidspunkt der vi rett og slett ikkje har meir råvarer å utvinne, noko som vil tvinge oss mot sirkulær økonomi og ein Zero Waste-metode.

Det har blitt sagt at ein enkelt kan sjå kva verdiar og moral eit samfunn har etter korleis ein behandlar sine minoritetar. Det er ikkje utenkeleg at våre etterkommarar også kjem til å reflektere over vårt samfunn basert på avfallet vi etterlet oss.

Kjelde: Søppel (2012) av Thomas Hylland Erikssen.

Sjå Futurama-episoden: «A Big Piece of Garbage» her.

Om Grønare kvardag

Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane, Kristoffer, Martin, Synnøve. Siri K., Therese, Solhild, Taryn, Rakel, Kristin, Ida og Siri T. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å vekse. Støtt gjerne Grønare kvardag på Patreon du også.

Ynskjer du meir informasjon om korleis din arbeidsplass kan redusere avfall, eller ynskjer hjelp til å utvikle ein Zero Waste-strategi? Ta kontakt med Zero Waste Norge. For foredrag om sirkulærøkonomi eller Zero Waste – book her.

Toppfoto: Aron Visuals