I motsetning til det mange trur, er faktisk emballasjefri snop noko av det lettaste du kan få tak i når du ynskjer å kjøpe emballasjefritt. Vi snakkar sjølvsagt om smågodt! Heldigvis er det også meir sukkerfrie alternativ. Sjå enkle tips og oppskrifter som kan gjere helga ekstra hyggeleg.
Tørk sesongvarer
Du kan bruke tørrluftsfunksjonen på steikeovnen eller frukttørkar (du kan leige frukttørkar på hygglo) til å lage dei mest smakfulle ting. Tørka epler eller bananer er kjente klassikarar. Skjer frukta i jamne skiver slik at dei tørka so likt som mogeleg. Grønnkålchips er også veldig godt og enkelt å lage.
Både eple, banan og anna frukt får du kjøpt utan emballasje i din lokale nærbutikk. Du kan kjøpe dei utan medbrakt pose eller med medbrakt pose. Tørka eple kan lagrast på tett glas, men grønnkålchips er best å ete same dag.
Kjenner du ikkje på motivasjonen til å tørke frukt, finn du også ofte tørka frukt og nøtter i lausvekt i butikk. Sjå etter dispenserar frå Den Lille Nøttefabrikken. Sjølv om det står boksar til å fylle nøtter i, kan du heilt fint bruke din eigen, medbrakte pose. Det er også ganske vanleg at butikkar tilbyr mandlar og dadlar i lausvekt, men min personlege erfaring er at desse ofte er ganske tørre, fordi dei ofte har lav rotasjon og ikkje blir oppbevart lufttett.
Som nevnt i introduksjonen, er smågodt noko av det enklaste å kjøpe i lausvekt. Det er også lågare kilopris på smågodt enn tilsvarande godteri pakka i emballasje. På same måte som med kjøp av nøtter i din daglegvarebutikk, kan du heilt fint bruke din eigen pose til å handle smågodt. Mest truleg vil dei i kassa reagere positivt og spør kvar du har fått tak i den fine posen din.
Ynskjer du å lage din eigen emballasje?
Det er enkelt å lage eigen emballasje som du kan bruke når du handlar mat. Alt du treng er tekstil du kan avsjå og ei symaskin. For mål og framgangsmåte, sjå tidlegare publisert oppskrift på dette her.
Popkorn
Den beste snopen eg veit er heimelaga popkorn. Det får du i lausvekt om du har ein lokal Zero Waste-butikk, alternativ får du den i kilopakke hos din lokale internasjonale matforhandlar, eller i ein mindre pakke hos din lokale daglegvarebutikk. Popkorn kan steikast i både smør, olje eller kokosolje, alt etter dine preferansar. Er det lenge sidan du har stekt popkorn sjølv, hugs å ta fire popkorn i gryta og vent til dei poppar, ta dei ut, og tøm resten av popkornet i gryta. Då veit du at gryta er varm nok til at popkornet kan begynne å poppe. Det mest vanlege er å salte popkornet, men noko som er utruleg godt er å mikse paprikapulver med litt kvitløkspulver og raust med næringsgjer (alt får du på din lokale Zero Waste-butikk, alternativt på butikk for internasjonal mat i større kvantum pakka i rein plast, eller glas med plast fra vanleg daglegvarebutikk). Er din livrett taco, kan du eksperimentere med spisskummen, paprika og salt. Kanskje det berre er meg men eg synst popkorn kler det meste! Best nystekt, men kan oppbevarast på tett glas.
Foto: Eduardo Casajús Gorostiaga
Om Grønare kvardag
Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg, og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Nettstaden er utforma av Kristine Ullaland som til dagen jobbar i Zero Waste Norge. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Frieda N., Mari H., Astrid K., Ida N. , Rakel Y., Tarynn M., Siri, K. H. og Synnøve Ø. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å halde fram med arbeidet. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.
Det har aldri vore viktigare å støtte dine frittståande lokalbutikkar enn det er no. Kjøp julemat og julegåver frå dine frittståande, favorittbutikkar som bidrar til ei grønare kvardag.
Eg vil absolutt anbefale å ta turen innom din lokale Zero Waste-butikk no før jul, og finne noko godt til julefeiringa og gåver til deg sjølv eller andre. I Bergen anbefalast Råvarene og semi-Zero Waste-butikken Reindyrka.
Råvarene tilbyr mykje mat i lausvekt og har ein heilheitleg tilnærming til Zero Waste, medan Reindyrka fokusera mykje på lokale råvarer og økologisk mat, men tilbyr også noko i lausvekt, både tørrevare og fersk frukt og grønt.
Råvarene og Reindyrka har ting og matvare i ulike prisklassar, slik at du kan finne ein liten oppmerksomhet til ho på jobben, noko godt til å ha i julesokken, fine julegåver som bidrar til mindre søppel, og bidrar til gode råvarer og forbruksartiklar – enten til deg sjølv eller som gåve.
Begge butikkane levera gratis i Bergen, dersom du ikkje har høve til å komme innom butikken sjølv.
Eigar og dagleg leiar Anne-Line Randal delar ansvaret for Reindyrka saman med Anja Eilertsen, som ho starta butikken med i 2010.
Reindyrka er ein butikk som tilbyr økologiske matvarer, og har fokus på lokale råvarer, og feira i år 10-årsjubileum. Bedrifta blei stifta av Anne-Line Randal og Anja Eilertsen, som begge er kjente fjes og viktige inspiratorar i det «grøne» miljøet i Bergen. Hos Reindyrka finn du både ting du kan ete, drikke og smøre på huda di som er lokale, nokon også i lausvekt. Dei har også eit rikt utval av lausvektsvare i frukt og grønt-avdelinga, og kanskje byens beste eple. Ellers har dei også eit rikt utval av refill av flytande såpe til hud, hår og hender, og alt av flytande vask som du måtte trenge til heimen.
Forslag til gåver til under 100 kr
Det fine med lausvektsvarer er at du kan kjøpe den mengda du treng. Difor kan dei fleste lausvektsvarene komme i denne gåvekategorien. Ta med eit fint glas eller flaske heimanfrå og fyll den med såpe, te eller mat. For eksempel er ei fin gåve å gje ei flaske med velduftande såpe eller saltsåpe til håret. Kanskje du allereie har ein behaldar til dette heime? Såpebar er drygare i bruk, om du vil at såpa skal vare lengre. Ellers kan eg anbefale å fylle eit glas med ein god te, for eksempel kamille. Det kan virke skremmande at det står over 1200 kr kiloen, når du skal helle kamillete over i din eigen behaldar, men hugs at kamille-te er lett. Kamilleteen på bilde kosta 48 kr + glas 16 kr + tesil 29 = 93 kr. Du har kanskje noko hamp eller fine band liggande som du kan bruke til pynt om du vil.
Kamillete pynta med hamp og tørka nype. Du kan også bruke granbar eller andre «julete» vekstar. Foto: Kristine Ullaland. Totalpris for gåva er 93 kr. Dette er den dyraste teen Reindyrka har, so om du vil ha ein rimelegare variant kan du velgje ein anna type te.
Forslag til gåve mellom 300 og 500 kr
Det fine med Reindyrka, er at du kan velgje kvantum etter budsjett og ynskja mengde, so det å kjøpe mat som gåve er supert. Dei sel også yogablokk i kork, frå det norske selskapet The Asanas til 225 kr per stykk. Dette er eit produkt som er utsolgt frå The Asanas sine nettsider. Med so mykje heimekontor som folk har no, kan yogablokker komme god med. Ellers har dei diverse bøker om mat og dyrking, handlaga leikesverd i tre til 499,- og mykje godt å drikke. Dei har diverse fruktdrikke med namnet hyllest, som passa fint å gje som gåve til ein pris frå 140,- og oppover.
Trykk på bildene for å få stort format. Bilde av diverse ting og matvarer frå Reindyrka. Foto: Kristine Ullaland
Forslag til gåver over 1000 kr
Lag ei digg matkorg som gåve. Du kan bruke ei korg du har, ein ølkasse eller ein pappkasse. Det er heilt ok å sei at du vil ha korga tilbake, og at det berre er innhaldet som er gåva. Fyll det med matvarer som har litt lengde haldbarheit, ettersom ein gjerne har kjøpt inn mykje mat til jula. God drikke er ein slager, og starta på 65 kr og oppover. Reindyrka har ein del eksklusive matvarer som ein gjerne ikkje kjøpe til kvardag, so kvifor ikkje gå for ekstra gode matvarer i jula? For eksempel yoghurt på glas som er so fint at du garantert vil bruke det omatt. Er det ein barnefamilie, so er kanskje ei barnebok om hagen ein fin ting å legge ved, med ein helsing som oppfordra å bruke jula til å planlegge planting til våren. Å smake på gode råvarer samstundes som ein drøyme om kva ein kan plante og hauste i 2021 kan vere ein fin ting å gjere saman. Butikken har mange gode varer, so her er det mange alternativ. Dei tilsette har god kunnskap til å hjelpe deg å sette saman ein matkasse, og denne kan også leverast i Bergen dersom du ikkje kan hente sjølv, eller om mottakaren bur i Bergen og ikkje du.
Korg med innhald av mat og forbruksartiklar til rundt 1000 kr, og består av to typar te, honning, ulike såper, hyllest-drikk, brød, tanntablettar og tannkost, popkorn, kaffi og tøyposar. Denne korga inneheld ein miks frå Råvarene og Reindyrka. Om du ikkje har ei korg, kan du bruke ein kasse eller tøypose. Foto: Kristine Ullaland
Engasjerte Julie byrja som dagleg leiar av Råvarene i år, etter fleire år i servicebransjen. Ho ynskjer gjennom sitt arbeid å gjere det lettare for folk å redusere avfall og leve meir berekraftig.
Den lille Zero Waste-butikken, Råvarene i Skostredet, er bygd på engasjement for ein meir søppelfri kvardag. Sjølv om den berre er fire år, har den blitt ein viktig inspirasjon for Zero Waste-butikkane som har poppa opp rundt om i landet vårt dei siste åra. Her finn du omlag alt du måtte trenge for å gå frå forbruksartiklar til gjenbruksartiklar. Butikken gjev rabatt til studentar og faste kundar som handlar over ein viss sum, og dei tilsette er alltid klare til å hjelpe om du skulle ha spørsmål.
Forslag til gåver under 100 kr
POPKORN!
Ta med eit fint glas du har heimanfrå og fyll det med popkorn. Dersom du vil gjere ekstra stas på mottakarane av popkornet, kan du lage ei god krydderblanding til popkornet. Min favoritt er 1 del næringsgjer og 1 del paprikakrydder (begge fåast kjøpt på Råvarene). Popkorn kan vere ein fin avveksling til anna julegodt som ofte er ganske mektig. Dersom du ynskjer det, kan du også kjøpe eit glas. Det ligg på rundt 18- 35 kr. Glasa på bilde er eldfaste glas frå Weck, som kostar meir, og er berre brukt til illustrasjon.
Det kan føles rart, men det er faktisk heilt ok å gje ei gåve i ein emballasje som du vil ha tilbake. Sjølv gjev eg sjeldan frå meg emballasjen, men heller innhaldet i gåva. Dersom eg trur mottakaren vil ha glede av emballasjen er sjølvsagt saka noko anna, men som oftast har folk mykje slikt liggande. Glasa over er frå Weck (kjøpt på Råvarene tidlegare) og glaset med gullfarga lokk er eit fetaost-glas. Foto: Kristine Ullaland
Er du ikkje glad i popkorn? Det fine med kjøp i lausvekt er at du kan kjøpe mengda mat du treng, og dermed kjøpe innafor budsjettet. Finn fram eit fint glas og fyll det med gode krydder, te, matvare eller godteri. Spør om hjelp frå dei tilsette om du har eit satt budsjett du skal forhalda deg til.
Forslag til gåver mellom 300 – 500 kr
Råvarene har forskjellige boksar i metall som kan brukast til matboks eller oppbevaring av matrestar. Desse ligg på 250 og oppover, og er av god kvalitet. Dei har også fleire drikkeflasker, med og uten mønster, og sjølv om dei er isolerte vil eg anbefale slike til vatn. Vatnet held seg kaldt i over eit døgn, og om du berre bruka flaska til vatn, vil den trumfe flaskevatn til ein kvar tid.
Er ikkje noko av dette på ynskjelista i år, har Råvarene fine beeswraps i ulike mønster, som du kan bruke f.eks. i staden for matpapir. I øvre sjikte tilbyr dei barberhøvel i metall, som kostar på 400 og opp til 550 dersom du skal ha med stativ. Om du ynskjer ein litt dyrare gåve, kan du slenge med barbersåpe. Den ligg på litt over 100 kr og er dryg i bruk.
Trykk på bilde for å sjå det i stort format. Foto: Kristine Ullaland
Forslag til gåver over 1000 kr
Eit alternativ er sjølvsagt å samle ulike matvarer og gjenbruksartiklar til ein fin gåve. Her kan dei tilsette ved Råvarene hjelpe deg om du treng litt råd til kva som passar til gåvemottakaren. Dersom du ynskjer ein ting, er startpakken til Bokashi-komposten veldig fin. Då får du to boksar til bokashi-kompost og strø. Dersom mottakaren av gåva bur i Bergen, kan dei også søke om å få opp til 50% tilbake av kjøpesummen av komposten frå BIR. Gåvemottakar treng då kvitteringa, so opp til deg om du føler deg komfortabel med det. Uansett ei fin gåve.
Slik ser bokashi-startsettet ut. To bøtter og bokashistrø. Komposten er svært enkel å bruke. Foto: Kristine Ullaland
Hugs at dine handlingar (og handel) betyr noko, og vi gjer gjerne det naboen gjer. Kvifor ikkje vere den naboen som påvirka til eit meir berekraftig samfunn ved å ta små, enkle berekraftige val?
Råvarene og Reindyrka hjelpe deg på vegen.
Bur du ikkje i Bergen? Kva butikkar har du i ditt nærområde som du ynskjer å støtte spesielt i denne perioden?
GOD JULEHANDEL
Om Grønare kvardag
Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Nettstaden er utforma av Kristine Ullaland som til dagen jobbar i Zero Waste Norge. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Eirik K., Frieda N., Mari H., Astrid K., Siri T. L., Ida N. Rakel Y. Siri K., Synnøve Ø. og Kristoffer U. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å halde fram med arbeidet. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.
Då eg var hestejente ergra eg meg stort over hesten min Ludvik, som alltid skulle rulle seg i den mest grisete leirepølen. Det irriterte meg ganske mykje faktisk, skal eg vere heilt ærleg. Eg var ikkje klar over dei positive effektane dette kunne ha på blant anna hud, hår og helse. Det eg tenkte på var kor lang tid eg måtte bruke på å børste Ludvik. Men etter å ha lært meir om reine naturprodukt har eg fått større forståing for hesten min Ludvik sin dragning mot leirepølen. No nyttar eg sjølv leire gonger for veka.
Det er ikkje berre dyr som har lang tradisjon med å bruke leire for å pleie hud og hår. Det er indikatorar på at homo erectus og homo neandertalarar blanda saman oker, eit jordaktig mineral med vatn og ulike typar leire for å kurere sår, dempe irritasjon og som ein metode for å reinse huda. Det er mogeleg dette var ein mimikk av dyr, som i likskap med hesten min Ludvik, instinktivt nytta mineral for slikt bruk.
Kommersielle hudpleieprodukt vs. DIY-hudpleie
Mange er av den oppfatning om at ein må kjøpe produkt med uleselege ingrediensar, flott emballasje og eksotiske luktar for at produktet skulle kunne hjelpe. Ein har gjerne over fleire år knytta til seg favorittar, som ein kvir seg på å fase ut. Sjølv brukte eg stadig større summar på hudpleie, medan huda mi blei meir og meir irritert. Kommersielle hudpleieprodukt vs. DIY-hudpleie er sjølvsagt samansett og ein kan ha gode og dårlege erfaringar med begge deler. Personleg har eg hatt god erfaring med å lese meg opp på min eigen hudtilstand og leite fram gode råvarer som kan bidra til ei god og sunn hud. Eg nyttar jamleg fleire typar leirer, og favorittane er rasoul- og kaolin-leira.
Leire er eit produkt av forvitra vulkansk oske. Foto: Yosh Ginsu
Men først, kva er eigentleg leire?
Mange typar leire er eit produkt av forvitra vulkansk oske, men dette gjeld ikkje alle typar leire. Leire er ei ganske stor gruppe og mange av dei blir forma av forvitring av stein. Eksepmelvis kjem bentonitt frå vulkansk oske, medan kaolin ikkje gjer det. Den vulkanske oska blir påverka av miljøet den er i over tid og dette dannar leiar. Det vil vere ulik i samansetning og struktur på leira etter kva unik mineralsamansetning det er på den aktuelle staden leira er henta frå. Det er difor viktig å vite kjelda til leira du nyttar for å kunne nytte leira til det fulle, og sjølvsagt unngå å bruke leira feil. Denne informasjonen får du av forhandlaren av leira du kjøper. Eksempelvis kan nokre leirer drikkast, medan andre ikkje bør drikkast. Denne posten har fokus på ekstern bruk. Dersom du ynskjer å lære meir om dette kan du lese om det i e-boka; How Clay Work (2015).
Leire er ein fornybar resurs i den forstand at den er eit resultat av forvitra vulkans oske. Utfordringa er at denne prosessen tek tid og kan slite med å halde tritt med dagens konsum. Minerala er ein ikkje-fornybar resurs, og ein viktig del av leira.
Dersom vi ikkje hadde hatt sluk i dusjen og i vasken som førte alt vatnet til kloakken, hadde mineralane mest truleg blitt tømt i området nært bustaden din og dermed hadde vatnet vi brukar til å vaske av leira tilført minerala til jorda. I staden blir mineralane ført ut med kloakken og hamna i havet eller i slammet frå kloakken. Dette gjeld også edelt metall. Tokyo fann dei 1,8290 gram gull kvar tonn oske etter brenning av kloakkslam (ps. i Norge blir ikkje dette brent men brukt som gjødsel). Til samanlikning henta ein ut 20 til 40 gram gull per tonn malm i dei store gullgruvene.
Rasoul-leire (Rhassoul clay)
Kjært born har mange namn, og denne leira blir kalla raud-leire, Marokkansk-leire eller Ghassoul-leire. Det er ei leire av høg kvalitet som er til ekstern bruk. Den er ubehandla og naturleg tørka, og gjev ei mjuk hud, og hevda å redusere kviser. Dersom du er sensitiv til ansiktsvask og ikkje likar å bruke olje (les tidlegare post om olje som hudvask) til ansiktsvask, kan rasoul-leira nyttast til nettopp dette. Den kjenst litt som ein lett skrubb med litt såpe i. Rasoul-leira er rik på silica, potassium, magnesium og kalsium. Fleire nettstader hevdar at kliniske studiar har funne at leira kan auke elastisiteten i huda, jamne ut hudtonen og redusere hudormar og kviser. Eg har ikkje funne referansen, so eg kan ikkje sei noko om kor vidt dette stemmer. Personleg har eg gode erfaringar med denne leira til hud og hår.
Rasoul-leira er brun på farge, og er fint til hud og hår. Den kan også nyttast som ansiktsvask. Foto: Isabell Winter
Bruksområde: Hår, ansiktsmaske, ansiktsvask
Grøn-leire (Fransk grøn leire)
Dette er ei leire som egnar seg for normal til feit hud. Den skal hjelpe med å redusere hudormar og redusere akne. Sjølv om maska ikkje er av dei sterkaste, er ei maske ein bør vere litt forsiktig med dersom ein har sensitiv hud. Nokre nyttar også grøn leire som ingrediens i deodorant, tannpulver og tannkrem.
Zero Waste-entusiastar er ofte kjend med Bentonitt-leira og nyttar den blant anna som deodorant og tannpulver. I motsetning til natron som er salt på smak og som mange reagera på når dei smøre den over armhola, er bentonitt smaklaust og mildare for huda.
Bentonitt kan innehalde bly, det er difor svært viktig å kjøpe det frå ein truverdig kjelde. Dette gjeld spesielt om du kjøper leira frå utlandet. Styr vekk frå merke «Beste bentonitte clay».
Dette er kaolin-leire som er mild for huda. Leira blandast saman med flytande ingrediensar med skei i tre. Foto: Kristine Ullaland.
Kaolin-leire
Denne leira kjem i rosa, gul, raud og kvit. Fargen kjem av dei ulike mineralane leira består av. Dersom du har sensitiv hud er den kvite den mildaste av desse, og skal dempe raudfarge i huda, jamne ut hudtonen og mjukgjere huda. Mange fortel også at dei brukar denne til ung hud og barnerumper. I likskap med Rasoul-leira han også kaolin-leira nyttast som hårkur, og kan hjelpe ved problem i hovudbotn. I likskap med bentonitt-leira kan kaolin også nyttast til deodorant. Den er igjen mildare for huda enn bentonitt-leira og fjerna lukt.
Spør din lokale Zero Waste-butikk eller helsekost. Dersom du må bestille, sel Teleurt, BeeOrganic og Be Eco dette. Då kjem leira i plast, pakka i papir. Teleurt pakkar om leira i butikken so spør gjerne om plastfritt alternativ.
Slik får du best resultat av maska
Ikkje la den tørke ut.
Maska er klar til å vaskast av når den byrjar å kjennast stram, sjølv om den er fuktig når du tek på den. Mange gjer den feilen at dei ventar til maska er heilt tørr. Då vil maska ha ein uttørrande effekt fordi den trekk ut for mykje fukt av huda di. La gjerne maska ligge litt kortare første gong du prøvar den, og prøv gjerne på handleddet før du tek det på ansiktet. Leire er naturleg, men det betyr ikkje at du ikkje kan få ein reaksjon.
Kamille-uttrekk er mild og fint til bruk i ansiktsmaske. Passar for normal til tørr/ sensitiv hud. Foto: Ornella Binni
Unngå metall når du blandar saman maska
Metall reagera med mineralane i leira, unngå difor metall når du blandar saman maska og bruk ei skei i tre eller keramikk.
½ ts. Uttrekk av urter (urte-te). Bland inn meir ved behov. Drikk resten.
Framgangsmåte
Bland saman ingrediensane i ein bolle i keramikk, glas eller tre og bruk ei skei i same material. Unngå å bruk metall. La det stå i ca. 10 minutt. Då skal leira ha absorbert vatnet. Rør om til alt er god samanblanda, og tilsett meir urte-te dersom blandinga er for fast. Når blandinga er klar skal den vere som ein vanleg ansiktsmaske i konsistens, og vere lett å ta på. Dersom den er for rennande kan du tilsette meir leire.
La maska sitte:
Rasoul-leire og bentonitt-leire: 8 – 10 minuttar
Kaolin leire og grøn leire: 15 minuttar
Kaolin for feit hud: 20 minuttar
Vask ansiktsmaska forsiktig av med vatn.
Toppfoto: Kristine Ullaland
Om Grønare kvardag
Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane, Kristoffer, Martin, Synnøve. Siri K., Therese, Solhild, Taryn, Rakel, Kristin, Ida og Siri T. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å vekse. Støtt gjerne Grønare kvardag på Patreon du også.
Ynskjer du meir informasjon om korleis din arbeidsplass kan redusere avfall, eller ynskjer hjelp til å utvikle ein Zero Waste-strategi? Ta kontakt med Zero Waste Norge. For foredrag om sirkulærøkonomi eller Zero Waste – book her.
Det er lett å drøyme seg vekk i vakre science fiction forteljingar, men få ting er so flott som å følgje naturen tett på, og det treng slett ikkje koste noko tid eller pengar. Lær deg korleis du enkelt kan spire ny mat av ting du tidlegare kasta i søppelet eller som du allereie har på kjøkkenet. Kanskje du ikkje ein gong treng å bruke jord?
Mykje av maten vi et til dagen kan faktisk spirast om att og plantast. Gulrøter, løk, purre, poteter, tomatar og chili er berre nokre av alternativa. Har du ein hjertesalat der du berre har att botnen/ rota? Sett den i vatn i vindauge. Skift vatn kvar dag, og sjå kor røtene spring ut samstundes som nye salatblad veks fram. Dersom du etter kvart vel å plante den om i jord, vil den kunne fôre deg med salat i lang tid. Tenk nytt om maten du tek i huset. Korleis kan du nytte den best mogeleg? Kva er kjekt å prøve ut? Kva kan du få til å vekse og kva får du ikkje til?
Foto: Kristine Ullaland. Paprikaplante dyrka fram frå frø fra ein butikk-paprika. Alle dei 16 frøa som blei planta blei flotte plantar. Avokado er også ein fin plante å prøve seg fram med.
Løk
Visste du at spire av gul løk, rød løk og kvitløk kan etast? Det smakar ganske likt vårløk, og dersom du lar spirene vekse så vil det komme ein liten blome med masse frø. Løk kan plantast rett i potter, men kvitløken deler du opp slik at du plantar eit og eit fedd. er også mulig å sette løken i vatn slik at røtene får vatn. Sjølv om det ikkje er noko røter når du byrjar, vil desse raskt vekse, og innan nokre dagar vil du sjå røtene og toppen av løken strekke seg. Purreløken kan behandlast på same måte. Kutt gjerne av 2/3 av toppen og sett botnen i vatn og la den slå røter. Plant den deretter botnen ut i jord. Hugs at plantane må ha dagslys. Du kan og sette purren i litt vatn og la den stå i kjøkkenvindauget, og forsyn deg med purreløk etter kvart, men purra vil etter kvart døy om den ikkje får jord. Den kan likevel halde det gåande ganske mange veker i vatn, om ein er flink å skifte vatnet dagleg. Løk er ein relativt enkel plante å eksperimentere med, og prøv deg litt fram. Involver gjerne vener, born eller naboar i prosjektet.
Salathovud kan og settast i vatn, same gjeld fennikel, selleri og liknande vekstar. Det fine med å gro ny mat av «gamal» mat, er at den held seg fersk lenge og når maten er i augesyn, er det ikkje so lett å gløyme den. Visste du forresten at asparges held seg lenger om du sett den i vatn? Tenk på den som ein bukett tulipan. Kutt av enden slik at røtene er friske og sett den i vatn, gjerne kjøleg. Kanskje den veks litt også? Sitrongras kan og spirast.
Foto: Jessica Merz. Den grøne spiren på løken kan du fint ete. Kva med å bruke det i ein salat, pai eller omelett?
Spiring
Tørre linser og bønner er frø som du kan spire. Kikerten får ein nøtteliknande smak ved spiring, og kan etast rå etter nokre dagar med spiring. Det seljast mange ulike spireglas, men du treng eigentleg ikkje noko anna en ein heilt vanleg behaldar. Eit syltetøyglas, til dømes, er heilt perfekt. Berekn litt ekstra plass slik at ertene har romsleg plass til å spire. Skyl morgon og kveld, og hell av vatnet. Dette vatnet kan med fordel brukast til å vatne plantane dine med. La kikertane stå i romtemperatur til dei har nådd ynskja størrelse, og sett dei so i kjøleskapet for å bremse prosessen. For å spire raudbetar og gulrot, legg toppen litt vant og skift ut vatnet ein gong for dagen. Du kan ete spiren. Om du har ein makkompost eller liknande, kan du legge toppen av raudbeten på jorda, kanskje det veks fram ein ny raudbete? Sjølv har eg hausta små poteter og raudbetar frå makkomposten, som eg har oppdaga ved ein tilfeldighet.
Frø
Vi hastar gjerne til gartnaren for å kjøpe frø på våren, men vi har faktisk allereie masse frø heile, det er berre det at vi ikkje tenker over det. Å sette ein avokadostein i vatn for å sjå om ein fekk den til å spire, var stor stas når eg var born. Eg hugsar det var veldig spennande å følgje med dag for dag, om det var skjedd noko nytt. Steinen blei etter kvart til eit lite tre med store mørke blader. Du kan og bruke frø frå til dømes paprika. Då tek du ut frøa og legg dei nokre dagar til tørk. Flytt litt på dei medan dei tørkar slik at dei tørkar under og. Det same gjeld tomatar. Tomat har ein slags gele rundt frøa, difor skjer mange tomaten i skiver og plantar dei slik, for so å flytte plantane/ luke vekk plantar etter kvart. Du kan eventuelt la tomatfrøa ligge i vatn ei vekes tid. Andre frø som kan brukast frå kjøkkenet er til dømes squash, sitron, melon, kiwi, klementin, appelsin og graskar. Det kan og vere lurt å sjå i krydderhylla etter frø.
Foto: Michael Beart. Koriander kan dyrkast med frø frå krydderhylla. Planten treng gode lysforhald.
Knollar
Knollar som kan plantast er potet, søtpotet, ingefær og jordskokk. Du har kanskje sett poteta spire i kjøleskapet før. Kva med å plante den i ei potte? Søtpotet kan du spire på same måte som avokadoen. Du sett nåler eller tannstikker i sida på poteta slik at enden stikk ned i vatn og resten er over vatn. Poteta vil etter kvart byrje å spire. Plant den då om i jord. Ver obs på at det kan vere reglar mot å plante potet ute. Dette fordi poteta til dømes kan vere berar av sjukdom. Sjekk ut regelverket rundt dette før du plantar ute. Dette kan og gjelde andre plantar.
Butikkurter
Krydderurtene vi kjøper frå butikken har ein tendens til å døy raskt etter dei har kome i hus. Før desse plantane hamnar i butikken, har dei truleg fått mykje lys og liten plass, og akkurat nok næring til å klare seg ei lita stund. Difor har mange av desse plantane vanskeleg for å leve når vi tek dei med oss heim. Det skadar likevel ikkje å prøve å plante dei om i næringsrik jord (gjerne i «svart gull» frå makkompost) og gje dei meir plass. Basilikum til dømes, kan delast slik at kvar stengsel får sin eigen potte. Kvar stengsel er faktisk ein eigen plante som vil vekse seg stor. Når ein tek av urtene, er det viktig å plukke dei underste, nyare blada. Dei store blada er solpanelet til planten.
Foto: Kristine Ullaland. Avokadosteinen blir til eit flott lite tre. Til høgre ser du basilikum, der kvar stengsel er planta i si eiga potte, som etterkvart vil vekse seg store.
Jord
Ein god tommelfingerregel er at næringsrik jord gjev næringsrike plantar. Mykje av jorda vi får kjøpt på butikken i dag er laga av torv. Ikkje berre er dette ein dårleg deal for miljøet, det er og svært lite næring i jorda. Det beste er å kompostere si eiga jord, og kor kult er ikkje det å plante mat av og i matavfall? Alt rett frå kjøkkenet. Gode luktfrie alternativ for leilegheiter utan hage er makkompost og den japanske fermenteringskomposten Bokashi. Det skadar heller ikkje å ta ein kompostmakk eller to i pottene. Planten matar makken og makken matar planten. Vinn-vinn for dei og deg. Sjekk gjerne ut posten om urban dyrking for meir inpirasjon.
Emballasjefrie butikkar er på full frammarsj. Grønare kvardag har besøkt Mølleren Sylvia, Oslos andre Zero-Waste butikk. Her får du ikkje berre varer i lausvekt, Mølleren Sylvia er økologisk og er ein tilhengar av kortreist mat. Den vakre butikken held til i Hegdehaugsveien 12, ikkje langt frå Oslos kjerne.
Tanken bak butikken er å gjennskape den gamle kolonialen der alt kan kjøpast i lausvekt. I følgje kvinna bak Mølleren Sylvia, Elisabeth Tollisen, vil fridomen til å kjøpe dei mengdene mat ein treng redusere unødig søppel både i form av matsvinn, men også emballasje. Ho oppfordrar sine kundar til å ta med eigne behaldarar, men sel også små tøyposer og krukker.
Grønare kvardag anbefala på det sterkaste å ta turen innom. Butikken er svært gjennomført og alle varene har blitt handplukka etter nye bakgrunnsjekk. Tollefsen har blant anna tatt reiseavstandar i betraktning når ho har plukka ut varer. Dispenserane er fylt med alt du måtte ynskje til ein fin pris, og vareutvalet er framleis under utvikling. Dei tilbyr også vaskemiddel lausvekt.
Zero Waste er ikkje berre eit Oslofenomen. Det er mykje søppelfri aktivitet også i Bergen. I februar får vi faktisk vår første Zero Waste butikk i Skostredet. Rå Lab er bedrifta bak butikken og består av ein gjeng engasjerte, idealistiske gründerar. Vi gler oss! Les meir om Rå Lab og Råvarene her.
Har du tips om ein emballasjefri butikk eller gode råvarer i lausvekt? Del gjerne enten i kommentarfeltet eller på post@gronarekvardag.no.
Vi blir oppfordra til å «stemme med lommeboka» i kampen mot kunstige kjemikaliar. Aktivt ta avtand frå innpakning av kle og leikar som kan innehalde gifter, samt å tenke over forbruket vårt generelt. Nordmenn hadde mellom 4-6 ulike kunstige kjemikaliar i blodet for 60 år sidan. I dag er talet oppe i 200-400 hos ein gjennomsnittleg nordmann, noko som gjev oss ein plassering i verdstoppen. Vår velstand har fått noko av skulda (NRK).Som forbrukar kan det følast nærmast uoverkomeleg å få oversikta over dei siste «do-and-dont’s», og kva bør ein verkeleg prioritere?På denne heimesida ynskjer eg å dele mi erfaring og tankar rundt dette feltet. Som ei gardsjente som vaks opp med sjølvmelka melk, viltkjøt og heimedyrka grønsaker, til eit meir urbant liv i Bergen og London, følte eg at eg mista kontrollen over kva matvarene eg kjøpte innehaldt. Mykje at maten vi no får kjøpe, er ikkje lenger mat, men eit produkt. Samstundes ser vi ut til å nærmast ukritisk smøre oss med kremar og parfyme, som inneheld ingrediensar som vi gjerne veit svært lite om.I ein travel kvardag kan det verke overveldande å gjere sjølv mindre endringar i kvardagen, i frykt for at det tek lengre tid. Ynskje om å leve ein grønare livstil er noko mange har, og dersom ein tek det i sitt eige tempo, treng det slett ikkje å vere avskrekkande. Å søke mot ein grønare livsstil har fått litt «flinkisstempel», men det er det ingen grunn til. Planen med denne sida er å lage ein hub der eg samlar informasjon, videoar og bloggar som kan vere nyttig for deg. Kom gjerne med tilbakemeldingar og innspel.
Ser fram til å høyre frå deg.
Beste helsing Kristine
Grønare kvardag har som intensjon å bli ein hub for folk som ynskjer grei og oversiktleg informasjon om korleis ein kan få ein grønare livsstil. Sida er inspirert av Zero Waste-bevegelsen.
LEV SØPPELFRITT 
You must be logged in to post a comment.