Kategoriarkiv: berekraftig

berekraftig, Ferie, gåver, gjenbruk, Inspirasjon, Jul

Svolten på ei grønare jul?

desember 14, 2021 Kristine Ullaland 2 kommentarar

Det er små og store ting ein kan gjere for seg sjølv og andre for å få ei grønare jul. Bli inspirert til å finne idear som engasjera deg til å gjere jula litt grønare. Kanskje romjula i år er tida for å planlegge nye vaner for det nye året?

1. Dersom du tek i mot julegåver, lag ei ynskjeliste med ting du faktisk treng og ynskjer deg.

Be dei du skal gje gåver om å gjere det same. Mange kan føle at det er ubehageleg å lage ei ynskjeliste, og at ein skal vere fornøgd med gåva uansett kva ein får. Det er ein veldig fin tanke, men problemet er at vi i dag lev i overflod og dei aller fleste av oss har allereie alt for mykje ting. Personleg opplev eg det stressande å få fysiske gåver som ikkje kan etast eller drikkast, fordi eg har ikkje oppbevaringsplass og må då gje avkall på noko eg allereie har frå før.

Ein nyttig regel å tenke på når ein lagar ynskjeliste er – Kva vil den tingen vere for meg? Kor lenge/ mykje vil den vere i bruk? Kvar vil den ende når eg ikkje lenger treng den/ den blir øydelagt?

Kvalitet over kvantitet?

Tenk gjerne kvalitet over kvantitet. Er gåva du ynskjer det noko du ser føre deg at du vil bruke til den er utslitt? Kanskje gåva kan kjøpast brukt? I følgje Finn.no si eiga undersøking seier 8 av 10 at dei gjerne tek i mot brukte gåver. Har du noko liggande heime som du tenker andre kan ha glede av, er det ingen ting i vegen for å gje denne tingen som ei gåve heller.

Det er mange kodar knytt til gåver. Korleis verdsett du dei rundt deg? Kjenner du dei godt nok til å plukke ut den perfekte gåva? Kjenner dei deg godt nok til å gje deg den perfekte gåva? I følgje den franske sosiologen Marcel Mauss, har gåva ein høg sosial verdi for relasjonen mellom givar og mottakar, samt deira sosiale status. Men på trass det mange gjerne trur, er ikkje gåvas faktiske verdi er ikkje relatert til dette.

Opplevingar som gåve

Dersom du føler at du allereie har for mange ting er opplevelser og tenester ei fin gåve. Då er du også med på å støtte lokalmiljøet ditt. Kanskje du kunne tenke deg nokon til å hjelpe deg med vask av badet eller ein frisørtime, ein god middag eller ein sangtime? Tenk utanfor boksen på ting du kanskje ikkje ellers ville unna deg.

Her finn du enkle tips til gjenbruksgåver til deg sjølv eller personar du vil inspirere til ein grønare kvardag.

Her finn du inspirasjon til gåver i form av opplevingar, tenester eller mat.

Treng du inspirasjon til å handle lokale julegåver? Sjå post om alternativ frå Bergen.

2. Sei nei takk til julegåver

Dette med julegåver handlar like mykje om den som gjev gåver, som den som får, so du får kjenne på om dette er noko for deg. Dersom du gjev beskjed til dine vener og familie om at du ikkje ynskjer gåver, er det fordelaktig at du tek deg tid til å forklare litt i djupna kvifor du ikkje ynskjer å motta julegåver. Som eit kompromi kan du for eksempel be om ein donasjon i ditt navn til saker og aktørar som jobbar i tråd med dine verdiar. Mange av desse aktørane har trangt budsjett og er avhengige av økonomisk bistand.

År etter år kjem det nyheitssaker som seier at vi aldri har handla for meir i jula enn i år. NHO Service og handel estimera at vi vil bruke 118 milliardar kroner på gåver, mat og anna julerelaterte førebuingar i år. Sjølv om dette er eit estimat som er på 5% under estimatet for i fjor er det framleis svimlande høge summar. Reflekter over kva som er viktig for deg. Vil pengane som ellers ville gå til ein julegåve heller gjort seg godt som ein donasjon eller at de rett og slett ikkje gjev gåver i det heile?

Eit godt måltid saman kan vere vel so fin gåve som ein fysisk ting. Foto: Kelsey Chance

Dersom du er nerd og ynskjer å forstå dette med gåver på eit djupare nivå kan du sjekke ut Marcell Mauss si kjende bok The gift (kindle/ e-bok). Eit anna tema som kan vere interessant om du vil dykke ned i dette temaet er teoriar om kjærleiksspråk. I følgje Gary Chapman er gåvegjeving ein av fem kjærleiksspråk ( i tillegg til anarkjennande ord, tid for kvarandre, tenester og fysisk nærheit). Dersom gåvegjeving er kjærleiksspråket til ein eller fleire i din omkrets, vil det i større grad bli oppfatta som ein avvisning at du ikkje vil ta i mot gåver. Det vil vere desto viktigare å kommunisere kvifor dette er viktig for deg. Chapman sine teoriar kan vere eit godt verktøy for å i større grad forstå eventuell motstand blant dine nærmaste som du kan møte ved å takke nei til gåver.

3. Fråtsing av mat og matsvinn

Vi knyt lett minner til mat, og for mange er lukta av ribbe eit sikkert teikn på at jula er her. Det å ha overflod av mat i jula er noko som har følgt oss i mange generasjonar. Då skulle dei beste kakene på bordet og ingen gå svoltne frå bordet. Levestandaren generelt, når det kjem til konsum, er svært mykje høgare i dag enn det var berre for nokre tiår sidan, og dei aller fleste av oss går ikkje svoltne frå bordet, kvardag eller fest. For å halde matsvinn nede, kan det med fordel planleggast kva ein skal ete i jula og kven som skal ta med kva (og kor mykje), på same måte som ein gjerne gjer i kvardagen. Det betyr ikkje at ein treng å kalkulere nøyaktig mengde mat, men at ein har eit meir bevisst forhald til kva og kva mengde mat ein tek med seg inn i feiringa. Kjøp gjerne lokalmat i den grad du kan, for eksempel ved å nytte REKO-ringen, der bøndene sel direkte til sine kundar. Søk opp REKO på facebook og finn din lokale møteplass dersom du ikkje har gjort det allereie. Bondens marked og lokale utsal er også eit godt alternativ.

4. Bruk romjula på læring

Ta på deg noko behageleg, lag ein kopp med noko godt å drikke, og finn fram ei bok, ein film, serie eller podcast som engasjera og gjev deg nye tankar.

Det kjem stadig nye, engasjerande bøker, filmar, dokumentarar, podcastar og so vidare. Finn noko som du tenker er spennande og gjer det klart til jul, enten det er bok eller noko anna. Om du tenke deg om, har du kanskje allereie noko på lista som du kunne tenke deg å brukt tid på i jula.

Sjå tidlegare post med tips til TV-tips her, sjekk gjerne ut min podcast Zero Waste Nation (2020), som tek føre seg ulike Zero Waste-relaterte problemstillngar.

Eller har det kome veldig mange fine bøker som er berekraftsrelaterte, alt i frå korleis ta vare på tekstil, korleis lage kle, korleis leve meir berekraftig, berekraft i det store bilde og meir inspirerande bøker som gjev håp og engasjement. Sjølv har eg kosa meg mykje med bøkene til Anne Sverdrup-Thygeson og hennar artige måte å formidle kor viktige insektene er for oss og verda. Lettleste bøker om eit viktig tema.

For mange er også jula ei tid for refleksjon over året som har vore, og kva vi ynskjer ut av det nye året. Personleg likar eg å sette med ned og lage ein plan over kva eg vil dyrke i det nye året, og få ein oversikt over kva som må dyrkast når og når maten må haustast.

5. Bruk jula på å planlegge eit meir berekraftig år

Kanskje du kunne tenke deg å sykle på jobb i staden for å ta bilen til neste år? Eller ynskjer å utfordre deg sjølv til kjøpestopp, lage dine eigne hygieneprodukt, lære deg å sy, dyrke eller selge vekk ting du har hatt liggande over fleire år som du veit andre kan ha glede av.

Treng du motivasjon og inspirasjon, sjekk gjerne ut denne posten om korleis Zero Waset-livsstilen forenklar dine nyttårsforsett.

Uansett kva du vel, hugs å tenk over kvifor du ynskjer å endre ein eller fleire vanar i ein meir berekraftig retning. Ver ærleg med deg sjølv og skriv det gjerne ned. Det å endre vanar tek tid, og kvalitet er viktigare enn kvantitet <3.

Bruk romjula til å planlegge for eit grønare, nytt år. Foto: Ashlyn Ciara

Om Grønare kvardag

Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg, og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Nettstaden er utforma av Kristine Ullaland som til dagen jobbar i Zero Waste Norge. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Stian, Frieda N., Mari H., Astrid K., Siri T. L., Ida N. Rakel Y., Tarynn M., Synnøve Ø. og Kristoffer U. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å halde fram med arbeidet. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.

Toppfoto: Markus Spiske

berekraftig, DIY, emballasjefri, Forbruk, hudpleie, Inspirasjon, søppelfri, zero waste

Ting du ikkje visste bidrar til plastforureining

juni 25, 2021 Kristine Ullaland Kommenter innlegget

Mange av tinga vi tenke på som ein del av kvardagen kan bidra til unødvendig forsøpling. Sjå om nokon av tinga på lista under er nokre av dine favorittar.

Tyggis!

Mange er nok ikkje klar over at tyggis er plast. Litt meir forklart er det laga av syntetisk gummi som er laga av råolje (same som gummistøvlane dine). Det er derfor du kan tygge den same tyggisen i timesvis. Når du spytta tyggisten på bakken, blir det derfor slike kvite tyggismerker fordi det er eit syntetisk produkt og vil ikkje bryte ned slik vanleg mat gjer. Det er anslått 100.000 tonn tyggis kjem på avveie årleg, og dette bidreg til plastforureining, i følgje Just One Ocean.

Tyggis er ikkje noko nytt – berre innhaldet

Menneske har tygd tyggis-liknande ting i tusenvis av år, i følgje Just One Ocean, som viser til grekarane brukte resin frå mastick treet, medan aztekarane og mayafolket brukte ein type tresevje. Det same gjorde indianarane, som tygde harpiks, ei vane som også nybyggarane tok til seg.

Chicle, som er eit gummiliknande stoff som er utvunne av sapodilletreet, var fram til 1950-åra den føretrekte ingrediensen. Den store etterspørselen etter tyggis gjorde det vanskeleg å finne nok råvarer og blei etterkvart erstatta med syntetiske produkt.

Det er framleis mogeleg i dag å få tak i tyggis laga av naturlege råvarer, som sapodilletreet. True Gum er ein slik forhandlar, som du finn i fleire helsekostbutikkar og nokre Zero Waste/bærekraftsfokuserte butikkar.

Eg er ikkje kjend med kva emballasje True Gum er kjem med, og korvidt den kan resirkulerast.

Te-pose

Visste du at ein tepose kan gje teen din meir enn berre god smak? Kanadiske forskarar har funne at nokre plast-teposar avgir høge nivå av mikroplast i vatn. Medan dei fleste teposar er laga av papir, plast er brukt til å forsegle posen har premium te i postar i stor grad gått over til pyramideforma posar. Denne formen skal i følgje produsentane gje teen betre mogelegheit til å trekke. I forsøket fant forskarane at ein einsleg tepose avga 11.6 bn mikroplast og 3.1. bn nanoplast til vatnet. Menga partiklar desse posane avga er mykje høgare enn tidlegare rapportert i forbindelse med plastforureining og mat.

Kva kan du gjere?

Kjøp te i lausvekt eller utan te-pose. Kva som er tilgjengeleg og riktig løysing for deg vil vere avhengig av kvar du bur og om du har veldig spesifikke preferansar når det kjem til smak. Det finnast jo ei mengde av ulike te-typar og smakar, so det kan jo vere ein fin anledning til å prøve litt nye ting. Kanskje du finne ein ny favoritt? Dersom du bur i ein by har du mest truleg ein eller fleire butikkar som sel te i lausvekt. Dersom du ikkje har det, kan du kjøpe te utan te-posar, som selgast f.eks. på Kremmerhuset eller tilsvarande butikkar. Emballasjen kan dessverre ikkje resirkulerast frå Kremmerhuset. Dersom du har ein innvandrersjappe kan du finne større kvantum med te, men ver obs på at te i blanke posar gjerne har lågare kvalitet. Te er ferskvare og skal oppbevarast mørkt.

Kvalitet på te

Dersom du går på ein butikk som Reindyrka, vil du sjå at det er ulike kvalitetar på teen. Det påverka pris og påverka også kompleksitet på smak. Dersom du berre vil ha ein enkel, vanleg te, gå for noko Earl Gray. Om du likar å smake på ulik mat og drikke, kan dette vere ei spennande reise. Sjå etter lange teblad og lite «rusk». Dette er høgkvalitets-te og er gjerne litt dyrare. Du kan gjerne kjøpe ein av kvar og samanlikne. Kanskje den rimelegare er kvardags-te og den dyrare til helgekos?

Kjøpe du ein god kvalitets-te kan du og trekke teen fleire gongar utan at den blir kjip. Hugs å gje teen god nok plass til å trekke.

Eingongsvaskeklutar

Eingongsklut til ansikt, hender er stort sett laga av plastmaterial. Ein stor utfordring med desse klutane er at dei er laga av plastmaterial og har gått frå å vere noko ein bruker no og då, til å vere sminkefjernar, ansiktsvask, desinfisering av overflate, vask av golv. Det mange gjer når dei er ferdig med klutane er å kaste den i toalettet. Kluten løyse seg aldri opp, og hopa seg saman med andre klutar som er kasta i toalettet. Det er forsøplande i seg sjølv, men er også med på å øydelegge avløpspumper. Det er lett å tenke at det er berre noko ein gjer av og til, men i sum blir det faktisk ganske mange klutar. Skal du bruke slike klutar, ikkje kast dei i toalettet. Den forsvinn ikkje sjølv om du ikkje lenger ser den.

Kva kan du gjere i staden?

Ihuga Zero Waste-entusiastar, lagar gjerne sine eigne gjenbruksklutar. Det er tøyklutar som blir oppbevart i ein lufttett behaldar, satt inn med vaskemiddel etter ynskje. Når klutane er brukte, blir dei vaska og satt inn i ein ny behaldar. Alternativ er vanlege tøyfiller og vanleg vaskevatn.

Snus og røyk

Snus blir sett på som eit naturmiddel, og mange kastar dessverre snut i naturen. Snus inneheld, om berre ein liten del, plast, so sjølv om du kastar snusen i naturen vil den ikkje kunne gå heilt tilbake til naturen. Tobakk har også ein historie bak seg der den blei brukt som plantevernmiddel. Det er nikotinen som skal vere det viktige verkemiddelet her. Ein ekstra god grunn til å kaste snus og røyk i søppla.

Røyksneipar kastast gjerne i vannlåsen, i buskene eller ut av vindauget. Ein tenke gjerne ikkje so mykje over det, men det er plastforsøling. I følgje Nicolas Mallos, direktør for Free Seas Program, består filteret i sigarettar av tusenvis av små plastpartiklar. Det er derfor svært uheldig at desse kjem ut i naturen.

Håpa du fant litt inspirasjon og nye tankar! Eg heiar på deg!

Har du sjølv tips som du vil dele? Del gjerne her eller på Grønare kvardag si facebook-side.

Om Grønare kvardag

Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Nettstaden er utforma av Kristine Ullaland som til dagen jobbar i Zero Waste Norge. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Stian, Eirik K., Frieda N., Mari H., Astrid K., Siri T. L., Ida N. Rakel Y., Siri K., Synnøve Ø. og Kristoffer U. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å halde fram med arbeidet. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.

Toppfoto: Melissa Askew

berekraftig, Bok, Born, Fertilitet, Forsking, zero waste

Er vi infertile innan 2045?

april 17, 2021 Kristine Ullaland Kommenter innlegget

Det er over ti år sidan boka «Slow death by rubber duck» blei utgitt, ei av fleire bøker som dei siste åra har stillt kritiske spørsmål angåande våre forbruksartiklar og korvidt dei er trygge. Forfattarane Rick Smith og Bruce Lourie tok ikkje lett på oppgåva og utsett til og med seg sjølv for eksperiment for å sjå korleis ting vi føler oss trygge på, som kanskje ein naturgitt del av heimen vår, påverka helsa vår negativt. Tematikken har dessverre ikkje blitt mindre aktuell med tida, og forsking peikar på at dette påverka fertiliteten vår, som i stor grad er det denne artikkelen handlar om.

Shanna Swan, Professor i «Environmetal medicine and publich health” ved Icahn School of Medicine i New York, som forskar på fertilitetstrender, kunne allereie i 2017 vise til at gjennomsnittsmengda sperm hos menn i vesten har blitt meir enn halvert i løp av dei siste 40 åra.

Ho er aktuell med boka «Count Down», der ho hevdar at kjemikaliar spelar ei stor rolle når ein skal sjå på kva grunnen til vår fallande fertilitet. I følgje professoren vil par i den vestlege verda miste evna til å kunne bli gravide naturleg innan 2045, dersom dei same tendensane vi ser i dag vil halde fram. Dette er sjølvsagt eit anslag.

Det kan argumenterast for at vi i Norge ikkje er like råka, men vi har over tid hatt nedgåande fødselsrate. Dette har nok mange årsaker, men i følgje forsking.no rammar infertilitet 10-15 prosent av norske par, og noko av dette kan knyttast opp mot uønska kjemikaliar.

Som miljødirektoratet sjølv skreiv i 2012:

Kjemikaliane omgjev oss – i hybelkaninane i stova og i skapet på badet. Dagleg får vi i oss ein cocktail av kjemikaliar gjennom maten vi et, lufta vi pustar og produkta vi bruka. Vi er bekymra for den samla belastninga av mange kjemikaliar over tid, og risikoen for langtidseffektar som kreft, lærevanskar og reproduksjonsskadar –Ellen Hambro (Klif)

Det er tre situasjonar der vi ser kombinert virkning av kjemikaliar, i følgje European Chemicals Agency (ECHA):

Eit produkt vi brukar kan vere ei blanding av forskjellige kjemikaliar, og det eksponera oss og miljøet på ein gang.
Vi blir eksponert for kjemikaliar frå ulike kjelder, noko som kan medføre større eksponering over tid.
Forskjellige kjemikaliar frå forskjellige kjelder, frigitt på forskjellige tidspunkt og frå forskjellige stadar, kan medføre eksponering for oss eller miljøet. I nokre tilfelle kan eksponering frå forskjellige kjemikaliar medføre verknad som er kraftigare enn eksponering av dei enkelte kjemikaliane. – ECHA

Norge og EU har grenseverdiar for bruk av uønska kjemikalier – men er det nok?

Vi er no fjerde generasjon menneskjer som har blitt utsett for giftige kjemikaliar, frå befrukting til vaksen alder, og statistikkane fortel oss at vi bør ta varselteikna tilknytt nedgåande fertilitet på alvor. Både Norge og EU har grenseverdiar for tillatt mengde kjemikalier i produkta vi brukar, som vi finn i maten vi et og drikka vi drikk. Den store utfordringa er knytt til korleis desse kjemikaliane verkar saman – på kryss og tvers av alt vi konsumera. Dette blir kalla cocktaileffekten, og vi har til no lite kunnskap om kva det betyr for oss og for naturen.

Eit eksempel på cocktaileffekten tilknytt mat frå ein forskingsartikkel om nettopp cocktailmiks av kjemikalier. Der viser dei til utfallet ved å kombinere to plantevernmiddel og stoffet akrylamid, som vi finn i for eksempel potetchips og bakte poteter. I følgje forskingartikkelen blei DNA-et i celler skada av denne cocktailen.

– Dersom man ikkje tek høgde for [cocktaileffekten], undervurdera ein kor giftige nokre stoff er. Det er skremmande, har forskar Kristian Syberg uttalt til forsking.no. Han er ein av forskarane bak forskingsartikkelen.

Når vi snakkar om kjemikaliar er det viktig å presisere at vi også omgjev oss med kjente og ønska kjemikaliar i kvardagen. Kunstige kjemikaliar er ikkje nødvendigvis farleg og «naturlege» kjemikaliar er ikkje nødvendigvis bra. Når vi snakkar om uønska kjemikaliar i denne saka, snakkar vi om den type kjemikaliar vi får i oss av forbruksartiklar, mat og drikke og miljøet vi er i, som blir likna til helserisiko.

Vi fryktar helseskadlege kjemikaliar

Det er kanskje lett å tenke at du er aleine om å uroe deg for uønska kjemikalier i dine forbruksprodukt. Det er du ikkje. I ei undersøking utført av Forbrukerrådet i 2016, svara fleire enn ni av ti at dei fryktar at hygiene og kosmetikkprodukt inneheld helseskadlege kjemikalier. Dåverande direktør for produktsikkerheit, mat og handel i Forbrukerrådet uttalde då at; «[D]et verste er at [frykta for kjemikalier] er begrunna».

Kva kan vi gjere sjølv?

Dersom du har tatt til deg ein eller fleire Zero Waste-hacks, har du kanskje allereie redusert mengda uønska kjemikalier i kvardagen din. Det er riktignok ikkje alt vi rår over, men her er nokre tips til ting du kan gjere for å få ned mengda uønska kjemikalier og kanskje også leve litt meir Zero Waste i same slengen.

Kjøp brukte møblar

Når du kjøper brukt har produktet fått tid til å lufte seg, som for eksempel om du kjøper nye gardiner, ei seng eller ein sofa på Finn.no eller frå ein bruktbutikk. Ettersom dei aller fleste møblar med tekstil er trekt med syntetiske material, som ofte er lett antenneleg, er dei stort sett behandla med flammehemmande kjemikalier (PFH-ara). Bromerte flammehemmarar finn vi også i elektriske artiklar som TV og datamaskiner. Ved å bruke artiklane over lengre tid, og ikkje stadig bytte dedi ut med nye artiklar, vil ein i teorien utsette seg for mindre mengder brommerte flammehemmarar, som er eit av fleire uønska kjemikalier ein kan utsette seg for ved innkjøp av nye ting. Tenk kvalitet over kvantitet, og invester heller i noko du ynskjer å bruke over tid.

Kjøp brukte kle

Når du kjøper brukte kle er dei gjerne vaska fleire gonger allereie før du tek dei i bruk, slik at eventuelle restkjemikaliar som kan komme for eksempel frå fargebehandling eller behandling med insektsmiddel, er vaska ut. Når du kjøpe brukt ser du også ofte lettare kva plagg som held fasong og farge, noko som gjer det lettare å plukke ut plagg som du vil kunne bruke over tid. Vel regnkle som du ikkje treng å impregnere eller som du kan bruke meir miljøvennlege alternativ for å impregnere som for eksempel bivoks eller Nikwax.

Ver obs på kva du oppbevara mat i

I staden for å bruke plastfilm over restematen, bruk ein tallerken til å legge over eller putt maten over i ei skål med lokk. Det same gjeld matboksar av hardplast. Mange føler seg trygge når det står at produktet er BPA-fritt, men det betyr ikkje at alternativet til BPA er so mykje betre. Velg porselen og glas når du er heime. Glas og rustfritt stål til oppbevaring av mat på reise. Dersom du brukar plastboksar, bør du vaske dei for hand heller enn å ta dei i oppvaskmaskina. Tenke du no at du må kjøpe ny matoppbevaring? Sjå gjennom kva du har før du eventuelt kjøper noko nytt. Kanskje du blir overraska over kva du finn i skapet?

Kjøp emballasjefritt

Ved å kjøpe emballasjefritt unngår du kontakt med emballasje som kan innehalde uønska kjemikaliar. Dersom du også kjøper økologisk redusera du også bruk av sprøytemiddel. Ikkje tenk at du treng å kjøpe alt emballasjefritt. Er dette heilt nytt for det kan du for eksempel velge ein ting til kvar middag utan emballasje. Etter kvart blir det lettare å vite kva du skal sjå etter og kva du kan vente å finne i butikken etter kva sesong vi er i.

Velg miljømerka forbruksvarer

Vel det nordiske miljømerket Svanen for å føle deg meir trygg på at forbruksvarene dine ikkje inneheld meir uønska kjemikalier enn høgst «nødvendig». Det same gjeld EU-ecolabel, Oekotex og Ø-merket (debio). Sjå Miljødirektoratet sine sider for meir info.

Ver kritisk til kosmetikk, hygiene og reingjeringsprodukt

Gå gjennom produkta du har heime i skapet og fas ut det du ikkje treng. Vurder om du skal gå over til mildare produkt, enten svanemerka eller lokale produkt som du får gjennom din helsekost, Zero Waste-butikk eller liknande. Du kan også i nokre tilfelle lage dine eigne produkt eller bruke for eksempel utblanda eddikvatn som reingjeringsmiddel.

HUGS at du ikkje må gjere alt. Vel deg ut ein eller to ting du ynskjer å endre, dersom du vil ta steg for å redusere uønska kjemikaliar i kvardagen. Det er betre med små steg enn apati 😊. Vi treng ikkje ei verd der eit fåtal menneskjer lev ein Zero Waste-livsstil perfekt, men ei verd der eit stort antall menneskjer lev ein Zero Waste-livsstil uperfekt.

Svolten på meir?

[Podcast – ZERO WASTE NATION] Sjekk ut intervjuet eg gjorde med Dr. Cate Shanahan som handla om mat og miljø. Ho snakkar også om korleis maten vi et påverka fertilitet.

[Podcast – ZERO WASTE NATION] I intervjuet «Have your cake and eat it too», snakkar eigaren av Go Box, Jocelyn G. Quarrell blant anna om evighetskjemikalier vi finn i take-away-emballasje vi gjerne tenker er berekraftige.

[Film] Er du ein person som likar dystopiske bøker og filmar, kan eg anbefale filmen Children of men (Imdb 7,9), som handlar om ei verd ikkje heilt ulik det professor Shanna Swan spår vil skje i 2045, nemleg ei verd der menneskja ikkje klare å formeire seg naturleg.

[Bok – Science fiction]I bokform vil eg anbefale cultklassikaren «A brave new world«, som kanskje er ein av dei sterkaste, dystopiske bøkene eg har lest. Har du tips? Del gjerne!

[Bok – Vitenskap/ populærvitenskap] Sjekk også gjerne ut professor Shanna Swan si bok «Count down» som referert til innledningsvis i denne saka. «Slow death by rubber duck» er også ei god bok, men ver obs på at den blei utgitt i 2009, og difor er noko av informasjonen ikkje lenger like aktuell.

For meir forbrukerinformasjon om kjemikalier og produkt, sjå Miljødirektoratet.

Om Grønare kvardag

Toppfoto: Isaac Del Toro

økologisk, berekraftig, emballasjefri, Forbruk, Inspirasjon, Jul, Kompost, lokal mat, søppelfri, zero waste, Zero Waste-butikk

Inspirasjon til lokal julehandel

desember 10, 2020 Kristine Ullaland Kommenter innlegget

Det har aldri vore viktigare å støtte dine frittståande lokalbutikkar enn det er no. Kjøp julemat og julegåver frå dine frittståande, favorittbutikkar som bidrar til ei grønare kvardag.

Eg vil absolutt anbefale å ta turen innom din lokale Zero Waste-butikk no før jul, og finne noko godt til julefeiringa og gåver til deg sjølv eller andre. I Bergen anbefalast Råvarene og semi-Zero Waste-butikken Reindyrka.

Råvarene tilbyr mykje mat i lausvekt og har ein heilheitleg tilnærming til Zero Waste, medan Reindyrka fokusera mykje på lokale råvarer og økologisk mat, men tilbyr også noko i lausvekt, både tørrevare og fersk frukt og grønt.

Råvarene og Reindyrka har ting og matvare i ulike prisklassar, slik at du kan finne ein liten oppmerksomhet til ho på jobben, noko godt til å ha i julesokken, fine julegåver som bidrar til mindre søppel, og bidrar til gode råvarer og forbruksartiklar – enten til deg sjølv eller som gåve.

Begge butikkane levera gratis i Bergen, dersom du ikkje har høve til å komme innom butikken sjølv.

Eigar og dagleg leiar Anne-Line Randal delar ansvaret for Reindyrka saman med Anja Eilertsen, som ho starta butikken med i 2010.

REINDYRKA, Strandgaten 21, Bergen

Reindyrka er ein butikk som tilbyr økologiske matvarer, og har fokus på lokale råvarer, og feira i år 10-årsjubileum. Bedrifta blei stifta av Anne-Line Randal og Anja Eilertsen, som begge er kjente fjes og viktige inspiratorar i det «grøne» miljøet i Bergen. Hos Reindyrka finn du både ting du kan ete, drikke og smøre på huda di som er lokale, nokon også i lausvekt. Dei har også eit rikt utval av lausvektsvare i frukt og grønt-avdelinga, og kanskje byens beste eple. Ellers har dei også eit rikt utval av refill av flytande såpe til hud, hår og hender, og alt av flytande vask som du måtte trenge til heimen.

Forslag til gåver til under 100 kr

Det fine med lausvektsvarer er at du kan kjøpe den mengda du treng. Difor kan dei fleste lausvektsvarene komme i denne gåvekategorien. Ta med eit fint glas eller flaske heimanfrå og fyll den med såpe, te eller mat. For eksempel er ei fin gåve å gje ei flaske med velduftande såpe eller saltsåpe til håret. Kanskje du allereie har ein behaldar til dette heime? Såpebar er drygare i bruk, om du vil at såpa skal vare lengre. Ellers kan eg anbefale å fylle eit glas med ein god te, for eksempel kamille. Det kan virke skremmande at det står over 1200 kr kiloen, når du skal helle kamillete over i din eigen behaldar, men hugs at kamille-te er lett. Kamilleteen på bilde kosta 48 kr + glas 16 kr + tesil 29 = 93 kr. Du har kanskje noko hamp eller fine band liggande som du kan bruke til pynt om du vil.

Kamillete pynta med hamp og tørka nype. Du kan også bruke granbar eller andre «julete» vekstar. Foto: Kristine Ullaland. Totalpris for gåva er 93 kr. Dette er den dyraste teen Reindyrka har, so om du vil ha ein rimelegare variant kan du velgje ein anna type te.

Forslag til gåve mellom 300 og 500 kr

Det fine med Reindyrka, er at du kan velgje kvantum etter budsjett og ynskja mengde, so det å kjøpe mat som gåve er supert. Dei sel også yogablokk i kork, frå det norske selskapet The Asanas til 225 kr per stykk. Dette er eit produkt som er utsolgt frå The Asanas sine nettsider. Med so mykje heimekontor som folk har no, kan yogablokker komme god med. Ellers har dei diverse bøker om mat og dyrking, handlaga leikesverd i tre til 499,- og mykje godt å drikke. Dei har diverse fruktdrikke med namnet hyllest, som passa fint å gje som gåve til ein pris frå 140,- og oppover.

Trykk på bildene for å få stort format. Bilde av diverse ting og matvarer frå Reindyrka. Foto: Kristine Ullaland

Forslag til gåver over 1000 kr

Lag ei digg matkorg som gåve. Du kan bruke ei korg du har, ein ølkasse eller ein pappkasse. Det er heilt ok å sei at du vil ha korga tilbake, og at det berre er innhaldet som er gåva. Fyll det med matvarer som har litt lengde haldbarheit, ettersom ein gjerne har kjøpt inn mykje mat til jula. God drikke er ein slager, og starta på 65 kr og oppover. Reindyrka har ein del eksklusive matvarer som ein gjerne ikkje kjøpe til kvardag, so kvifor ikkje gå for ekstra gode matvarer i jula? For eksempel yoghurt på glas som er so fint at du garantert vil bruke det omatt. Er det ein barnefamilie, so er kanskje ei barnebok om hagen ein fin ting å legge ved, med ein helsing som oppfordra å bruke jula til å planlegge planting til våren. Å smake på gode råvarer samstundes som ein drøyme om kva ein kan plante og hauste i 2021 kan vere ein fin ting å gjere saman. Butikken har mange gode varer, so her er det mange alternativ. Dei tilsette har god kunnskap til å hjelpe deg å sette saman ein matkasse, og denne kan også leverast i Bergen dersom du ikkje kan hente sjølv, eller om mottakaren bur i Bergen og ikkje du.

Korg med innhald av mat og forbruksartiklar til rundt 1000 kr, og består av to typar te, honning, ulike såper, hyllest-drikk, brød, tanntablettar og tannkost, popkorn, kaffi og tøyposar. Denne korga inneheld ein miks frå Råvarene og Reindyrka. Om du ikkje har ei korg, kan du bruke ein kasse eller tøypose. Foto: Kristine Ullaland

Engasjerte Julie byrja som dagleg leiar av Råvarene i år, etter fleire år i servicebransjen. Ho ynskjer gjennom sitt arbeid å gjere det lettare for folk å redusere avfall og leve meir berekraftig.

RÅVARENE, Skostredet 5, 5017 Bergen

Den lille Zero Waste-butikken, Råvarene i Skostredet, er bygd på engasjement for ein meir søppelfri kvardag. Sjølv om den berre er fire år, har den blitt ein viktig inspirasjon for Zero Waste-butikkane som har poppa opp rundt om i landet vårt dei siste åra. Her finn du omlag alt du måtte trenge for å gå frå forbruksartiklar til gjenbruksartiklar. Butikken gjev rabatt til studentar og faste kundar som handlar over ein viss sum, og dei tilsette er alltid klare til å hjelpe om du skulle ha spørsmål.

Forslag til gåver under 100 kr

POPKORN!

Ta med eit fint glas du har heimanfrå og fyll det med popkorn. Dersom du vil gjere ekstra stas på mottakarane av popkornet, kan du lage ei god krydderblanding til popkornet. Min favoritt er 1 del næringsgjer og 1 del paprikakrydder (begge fåast kjøpt på Råvarene). Popkorn kan vere ein fin avveksling til anna julegodt som ofte er ganske mektig. Dersom du ynskjer det, kan du også kjøpe eit glas. Det ligg på rundt 18- 35 kr. Glasa på bilde er eldfaste glas frå Weck, som kostar meir, og er berre brukt til illustrasjon.

Det kan føles rart, men det er faktisk heilt ok å gje ei gåve i ein emballasje som du vil ha tilbake. Sjølv gjev eg sjeldan frå meg emballasjen, men heller innhaldet i gåva. Dersom eg trur mottakaren vil ha glede av emballasjen er sjølvsagt saka noko anna, men som oftast har folk mykje slikt liggande. Glasa over er frå Weck (kjøpt på Råvarene tidlegare) og glaset med gullfarga lokk er eit fetaost-glas. Foto: Kristine Ullaland

Er du ikkje glad i popkorn? Det fine med kjøp i lausvekt er at du kan kjøpe mengda mat du treng, og dermed kjøpe innafor budsjettet. Finn fram eit fint glas og fyll det med gode krydder, te, matvare eller godteri. Spør om hjelp frå dei tilsette om du har eit satt budsjett du skal forhalda deg til.

Forslag til gåver mellom 300 – 500 kr

Råvarene har forskjellige boksar i metall som kan brukast til matboks eller oppbevaring av matrestar. Desse ligg på 250 og oppover, og er av god kvalitet. Dei har også fleire drikkeflasker, med og uten mønster, og sjølv om dei er isolerte vil eg anbefale slike til vatn. Vatnet held seg kaldt i over eit døgn, og om du berre bruka flaska til vatn, vil den trumfe flaskevatn til ein kvar tid.

Er ikkje noko av dette på ynskjelista i år, har Råvarene fine beeswraps i ulike mønster, som du kan bruke f.eks. i staden for matpapir. I øvre sjikte tilbyr dei barberhøvel i metall, som kostar på 400 og opp til 550 dersom du skal ha med stativ. Om du ynskjer ein litt dyrare gåve, kan du slenge med barbersåpe. Den ligg på litt over 100 kr og er dryg i bruk.

Trykk på bilde for å sjå det i stort format. Foto: Kristine Ullaland

Forslag til gåver over 1000 kr

Eit alternativ er sjølvsagt å samle ulike matvarer og gjenbruksartiklar til ein fin gåve. Her kan dei tilsette ved Råvarene hjelpe deg om du treng litt råd til kva som passar til gåvemottakaren. Dersom du ynskjer ein ting, er startpakken til Bokashi-komposten veldig fin. Då får du to boksar til bokashi-kompost og strø. Dersom mottakaren av gåva bur i Bergen, kan dei også søke om å få opp til 50% tilbake av kjøpesummen av komposten frå BIR. Gåvemottakar treng då kvitteringa, so opp til deg om du føler deg komfortabel med det. Uansett ei fin gåve.

Slik ser bokashi-startsettet ut. To bøtter og bokashistrø. Komposten er svært enkel å bruke. Foto: Kristine Ullaland

Hugs at dine handlingar (og handel) betyr noko, og vi gjer gjerne det naboen gjer. Kvifor ikkje vere den naboen som påvirka til eit meir berekraftig samfunn ved å ta små, enkle berekraftige val?

Råvarene og Reindyrka hjelpe deg på vegen.

Bur du ikkje i Bergen? Kva butikkar har du i ditt nærområde som du ynskjer å støtte spesielt i denne perioden?

GOD JULEHANDEL

Om Grønare kvardag

Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Nettstaden er utforma av Kristine Ullaland som til dagen jobbar i Zero Waste Norge. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane; Eirik K., Frieda N., Mari H., Astrid K., Siri T. L., Ida N. Rakel Y. Siri K., Synnøve Ø. og Kristoffer U. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å halde fram med arbeidet. Støtt Grønare kvardag på Patreon du også – meld deg på her.

Toppfoto: Kristine Ullaland

berekraftig, emballasjefri, Forbruk, resirkulering, søppelfri, søppelreduksjon, zero waste

Vegen mot eit søppelfritt samfunn

juli 31, 2020 Kristine Ullaland Kommenter innlegget

Samfunnet vårt har blitt snudd på hovudet dei siste månadane, og vi har sett kor fort vi kan snu oss når det verkeleg gjeld. Denne erfaringa kan vi ta med oss vidare i vårt arbeid mot eit meir berekraftig samfunn. I podkasten Zero Waste Nation er det nettopp korleis vi kan bli eit meir berekraftig samfunn som er temaet. Bli inspirert og engasjert av Zero Waste Nations sine kunnskapsrike gjestar.

*Reklame for eigen podcast

6. juli blei podkasten Zero Waste Nation lansert. Gjennom sesongens 10 episodar vil gjestar med ulik tilnærming til berekraft dele sine tankar og ekspertise rundt deira ekspertfelt. Podkasten har no ute fire episodar, og det kjem ny episode kvar mandag. Her kjem ein kort gjennomgang av tema og gjestar:

Episode 1 – Paul Connett om korleis vi kan bevege oss mot eit søppelfritt samfunn

Om du ikkje kjenne til Paul Connett frå før er dette eit namn å merke seg. Paul Connett er ein av dei største namna innan Zero Waste-rørsla og har vore aktiv med aktivistarbeid sidan 60-tallet. Paul har vore, og er ein viktig aktør for Zero Waste-arbeidet som har blitt gjort spesielt i USA og Italia, men hans arbeid spenne vidt. Sjølv om han i år rundar 80 år, reise han framleis på sin årlege tur verda rundt, der han treffe aktivistar og miljøengasjerte aktørar frå heile verda. Han står også bak boka «Zero Waste Solution» der han steg-for-steg tek føre seg korleis vi som samfunn kan bli meir berekraftige.

I episoden tek han oss gjennom ulike utfordringar med dagens samfunn, og gjev deg gode argument for å styrke ditt engasjement for eit Zero Waste-samfunn. Han avsluttar episoden med å minne oss på viktigheita av å ha det morro i vårt arbeid med å fremje Zero Waste. Dette er ei viktig påminning for mange av oss, meg sjølv inkludert. Vi er her for eit maraton, ikkje for ein sprint, og då må vi halde ut i det lange løp.

https://www.buzzsprout.com/1167158/4426334-how-can-we-move-towards-a-waste-free-society.js?container_id=buzzsprout-player-4426334&player=small

2. Episode 2 – Jane Muncke, The Food Packaging Forum

Jane Muncke er toksikolog og direktør for organisasjonen The Food Packaging Forum, som gjer viktig arbeid med å formidle balansert og uavhengig forskning som angår emballasje og miljø. I forbindelse med koronapandemien har deira nettstad vore ein go-to-hub for informasjon, i ei tid der mange manglar god forskning å lene seg på. Episoden tek føre seg koronapandemien og emballasje. Jane avlivar nokre myter om hygiene og forbruksartiklar, og argumentera for at den auka bruken av for eksempel matemballasje, er eit resultat av plast og emballasjebransjens utnytting av folks frykt for å bli sjuke, heller enn at desse emballasjane nødvendigvis bidrar til auka tryggleik mot covid-19.

https://www.buzzsprout.com/1167158/4489739-the-pandemic-and-food-packaging.js?container_id=buzzsprout-player-4489739&player=small

Episode 3 – Anne Bildrup, Sustianaware

Anne Bildrup oppfordra tekstilbransjen til å adressere elefanten i rommet og ta berekraft på alvor. Anne er gründeren bak Sustainaware, og jobbar med å bringe berekraft inn i tekstilbransjen. Ho har jobba med store aktørar som Five Units, BTX Group og JBS Textile Group, for å nemne nokon.

I episoden snakka Anne om korleis tekstilbransjen kan ha ein sirkulær tilnærming til tekstil. Ho legg ikkje skjul på at det er ein lang veg å gå for å få bransjen i ein meir berekraftig retning, og viktigheita av å vere transparent.

https://www.buzzsprout.com/1167158/4490234-a-circular-approach-to-textiles.js?container_id=buzzsprout-player-4490234&player=small

Episode 4 – Finian Makepeace, Kiss the Ground

Finian Makepeace er ekspert på jord og kompost, og er ein av grunnleggarane av organisasjonen Kiss the Soil, som jobbar med å fremje regenerativt jordbruk. Eg kom over arbeidet deira gjennom boka med same namn, som eg absolutt anbefala. Kiss the Ground har satt seg mål om hjelpe 5000 bønder og 25,000 leiarar med å legge om til regenerativt jordbruk. Dersom dette er noko du ynskjer å lære meir om kan du lese om det her.

Episoden handla om kor viktig næringsrik jord er, kva vi kan gjere i det store bilde og kva vi kan gjere som individ for å bli eit meir berekraftig samfunn. I Norge blir dessverre alt for lite av vårt komposterbart avfall kompostert, noko som er svært uheldig for miljøet og gjer at vi tape den viktige resursen som kompostjord faktisk er.

https://www.buzzsprout.com/1167158/4704098-why-a-zero-waste-society-needs-composting.js?container_id=buzzsprout-player-4704098&player=small

Svolten på meir?

https://www.buzzsprout.com/1167158.js?container_id=buzzsprout-large-player-1167158&player=large

Ny episode kvar torsdag, og du finn podcasten der du lastar ned dine favorittpodcastar eller direkte frå nettstaden. Har du innspel til tema eller gjesta du vil anbefale, send ein mail til post@gronarekvardag.no

Alt godt,
Kristine Ullaland

Toppfoto: Nicholas Bartos

berekraftig, Forbruk, gjenbruk, Inspirasjon, zero waste

Kapselgarderobe – slik gjer du det

august 9, 2019 Kristine Ullaland Kommenter innlegget

Kvar kjem kleda våre frå? Kva vil dei vere for oss og kvar vil dei ende når vi ikkje lenger treng dei? Og kor mange kle treng vi eigentleg?

Dei færraste kleda våre er dyrka, foredla og seld i vårt nærmiljø. Kva arbeid som ligg i å produsere ein kjole i bomull eller sokkar i viskose er noko dei aller fleste av oss veit lite om. Kleda våre blir også stadig billigare, og i ein travel kvardag blir det gjerne nedprioritert å setje seg inn i kva som er det riktige kjøpet av klede, enten det gjeld ting som passform og materiale, miljørekneskap i produksjon eller etisk produksjon. I snitt har vi 359 plagg kvar. Frå 1995 til 2010 har mengda tekstilavfall frå hushalda auke frå 29.000 tonn til 52.000 tonn, og dette er eit tal som mest truleg har auka ytterlegare dei siste ti åra.

*«Fashion is a form of ugliness so intolerable that we have to alter it every six months» – Oscar Wilde. Foto*: Caleb Lucas

Det er lett å tenke at dagens mentalitet rundt mote er noko som «alltid» har vore slik, men forbruket vi ser i dagens samfunn er av ein skala som ikkje kan samanliknast med noko tidlegare. Dagens produksjon av kle bidreg til miljøforureining ved spreiing av uønska kjemikaliar naturen, krev mykje energi å produsere, og vask av tekstilar er med på å spreie mikroplast gjennom vaskevatnet. Vi veit lite om kva konsekvensar dette har for oss og for naturen. Samstundes er eit auka forbruk av klede og ei auka mengde tekstilavfall med på å legge press på det allereie pressa behovet for nye resursar.

Dersom alle skulle levd som oss i Norge hadde vi trengt 3,4 jordklodar, i følgje FN. Dette talet er høgt på grunn av mange aspekt ved vårt moderne samfunn, og det finnast difor ikkje berre ei løysing. Likevel er det ikkje grunn til å kimse vårt forbruk av kle, og ein minimalistisk garderobe i form av ein kapselgarderobe kan vere ein fin måte å få ein meir berekraftig garderobe. Men kva er eigentleg ein kapselgarderobe?

Kapselgarderobe
Omgrepet «Kapselgarderobe» blei først nytta på 1970-tallet av Susie Faux som eigde ein butikk i London kalla «Warderobe» (garderobe). Dette var ein garderobe med få, essensielle plagg som var klassiske, og difor ikkje ville gå av moten. Omgrepet har i dei siste åra blitt popularisert, og det er ulike definisjonar på kva som er ein «kapselgarderobe», men det som går att er at ein bygger ein garderobe der plagga er i same fargeskala, og difor enkelt kan kombinerast med kvarandre. At kleda i garderoben passar kroppsfasongen og fargane dine, at den består av klassiske plagg eller plagg du likar uavhengig av kva som bevegar seg på motefronten. Produkt av høg kvalitet som varer og lar seg reparere. Les meir om korleis du forlenga levetida til klea dine her.

fleur-treurniet-475628-unsplash — Tekstilar av høg kvalitet er lettare å reparere. Foto: Fleur Treurniet

Du finn mange artiklar om kapselgarderobar der ein har 33 kle og tilbehøyr, som ein bytar ut kvar 3 månad, men ein kapselgarderobe kan ha mange ulike format. Sjølv har eg ein vintergarderobe og ein sommargarderobe, i staden for fire ulike «kapslar». For å bygge ein kapselgarderobe er steg ein å få oversikt over kva ein allereie har.

Steg 1 – Kva har har eg, kva brukar eg og kva brukar eg ikkje? Garderobe-detox
Har du nokon gong sett på eit fullt klesskap og tenkt at du ikkje har nokon ting å gå i? Du er ikkje aleine. Det betyr gjerne at du har eit skap med kle som du enten ikkje føle deg vel i på grunn av fargen, mønsteret, snittet, materialet eller kanskje plagga rett og slett ikkje passa. I følgje ei sak i New Street Journal blir berre 20% av garderoben vår nytta til dagleg. Kvifor beheld vi kle i skapet som vi ikkje brukar?

Gå gjennom kleda dine og sorter kleda i to bunkar

1. Kle eg brukar

2. Kle eg ikkje har brukt dei siste tre månadane.

Sjå over kleda du ikkje har brukt dei siste tre månadane. Er grunnen at dei ikkje passar skikkeleg? At du synst plagget er fint men at du ikkje føler deg vel i plagget? At plagget må reparerast eller er øydelagt? At du ikkje har noko å bruke plagget saman med? Eller at det aldri er ein passande tid å bruke plagget (har du for eksempel gallakjolar men aldri går på galla)?

Nokre ynskjer ein minimalistisk garderobe og går for fleire sett av same plagg. Foto: Keagan Henman

Sorter kleda du ikkje brukar i fire bunkar

1. Doner

2. Reparer sjølv (må gjerast innan dei neste 7 dagane)

3. Send til skreddar

4. Avfall (skal leverast som tekstilavfall, sjå oversikt.

Lag ein oversikt: Kva kle treng du?
Kva kle ein treng i skapet og kva ein faktisk treng er ikkje nødvendigvis det same, og her vil det vere ulike behov etter kva kvardag vi har. Tenk over kva din ideelle garderobe ville vore for at kvardagen din best mogeleg.

Tenk over kva kroppsfasong du har og kva som du trivast i av det du allereie har. Kva material du likar best og kva som er i tråd med dine verdiar. Lag gjerne ei liste over kor mange plagg du treng av kjolar, bukser, skjorter, t-skjorter, undertøy og sokkar.

Kva med å bygge ein garderobe slik at du/ familien din kan redusere klesvask? Eksempelvis krev naturmateriale mindre vask fordi lukt ikkje sette seg på same måte som i syntetiske materialar av polyester, nylon og rayon som er eit oljebaserte fiber. Kle som kan vaskast saman, enten fordi dei er i same fargetone eller i same farge er også med på å redusere klesvasken og spara deg tid på klesvask. Det gjer det også lettare å kombinere plagga du har i garderoben.

Bygg kapselgarderobe etter kva du føle deg vel i, og ikkje det som er på moten. Foto: Matthew Hamilton

Gjer din eigen versjon av kapselgarderoben

Det finnast mange ulike lister som remsar opp mogelege samansetningar for kapselgarderober, og søk deg gjerne fram om du ynskjer noko slikt å bygge på. Det er likevel viktig å hugse på at vi har ulik livsstil og difor vil ha noko ulike behov når vi set saman ein garderobe. Personleg har eg delt garderoben min i to og ikkje fire, ein sommargarderobe som består av lette plagg som eg kan dresse opp eller ned etter anledninga, lette skjorter og nokre få bukser som kan passe i mange ulike anledningar. Vintergarderoben består i stor grad av ull og bomull i jordtonar, slik at eg lett kan legge lag på lag når det er ekstra kaldt.

Moderne og tidlaust
Å velje klassiske plagg eller plagg som er i ein stil du har likt over lengre tid, er med på å bygge ein berekraftig garderobe som du kan bruke over mange år. Når eg ser noko eg likar ventar eg gjerne opp mot eit år før eg kjøper plagget. Dersom eg framleis tenker på plagget veit eg at eg mest truleg kjem til å bruke det mykje over lang tid. Du treng ikkje vente like lenge, men finn din eigen måte å skilje impulskjøp frå kjøp som bidreg til langsiktige investeringar i din garderobe.

Kjøp brukt

Det er eit overskot av brukte kle på marknaden. Det er difor eit svært viktig å kjøpe brukt når du treng noko nytt. Psykologisk forelding gjer også at kleda vi tek med oss heim gjerne fell i pris det sekundet vi har dradd kortet i butikken, og i følgje Thompson, mannen bak boka Rubbish Theory, er det vanleg at vi får rundt 20-25% av varen dersom vi sel den vidare, sjølv om den ikkje er brukt. Det er kjedeleg når ein sel, men som kjøpar betyr det at du kan få kjøpt kle av svært god kvalitet for ein brøkdel av det plagget kosta nytt. I skrivande stund sitt eg i ein silkebluse som eg betalte nettopp 20 prosent av original kjøpesum. Eg hadde mest truleg aldri sett meg råd til å kjøpe plagget med den originale prisen.

Få kleda tilpassa hos ein skreddar.

Har du plagg du likar, men som ikkje passar heilt. Få dei tilpassa hos skreddar. Det er rart kva vi tenker på som luksuriøst. Det å få kle tilpassa hos ein skreddar er gjerne noko vi berre gjer med bunadar, brudekjolar og findressen. Men dersom du byrjar å redusere innkjøp av nye kle, og heller investera i kle av god kvalitet som du likar, i god kvalitet, er det mykje billigare å få plagga tilpassa hos skreddar.

Slik vel du kvalitet over kvantitet

Å lære gjenkjenning av god kvalitet tek tid, men ved å vere merksam på dette blir det lettare og lettare for kvar gong. Sjå gjerne over saumar og kjenn på tekstilen til plagget før du kjøper det. Er det eit godt snitt på plagget? Sitt det godt på kroppen?

Mange kle som kostar meir, har også betre kvalitet. Vel naturlege tekstilar som hamp, lin, bomull, silke, ull, heller enn syntetiske tekstilar som polyester, rayon og akryl (les meir om ulike tekstilar her) .Er det vanskeleg å velje vekk tekstil i syntetisk materiale? Hugs at av plagga i syntetisk materiale, som polyester, har også kort levetid. So sjølv om det på kort sikt er billigare enn å invistere i kvalitet, vil det på sikt ikkje lønne seg dersom klea har kort levetid.

Lukke til med kapselgarderoben din!

Toppfoto: Norwood Themes

Om Grønare kvardag

Grønare kvardag inneheld ikkje sponsa eller betalte innlegg og er støtta av lesarane gjennom Patreon. Denne posten er laga med støtte frå Patreon-støttarane, Kristoffer, Martin, Synnøve. Siri K., Therese, Solhild, Taryn, Rakel, Kristin, Ida og Siri T. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å vekse. Støtt gjerne Grønare kvardag på Patreon du også.

Ynskjer du meir informasjon om korleis din arbeidsplass kan redusere avfall, eller ynskjer hjelp til å utvikle ein Zero Waste-strategi? Ta kontakt med Zero Waste Norge. For foredrag om sirkulærøkonomi eller Zero Waste – book her.

berekraftig, Forbruk

Zero Waste-støvlar

mars 22, 2019 Kristine Ullaland Kommenter innlegget

Det å kjøpe forbruksvarer kan vere komplisert greier. Kva skal ein velje når det kjem til varer som ikkje so lett fell tilbake til produksjonssirkelen eller tilbake til jorda på ein berekraftig, forsvarleg måte? Gummistøvlar er dårleg merka, og det er uklart kva materialar mange av støvlane faktisk består av. Dersom du ser etter nye gummistøvlar har du tre alternativ. Sjå kva som passar deg best.

Eg var lenge i fornekting over at eg var plaga med våte sko. Eg budde i mine brune converse-sko, og kunne ikkje førestille meg noko anna på føtene mine. Mor mi prata i fleire år om at eg måtte få meg nokre støvlar. Det var ikkje før ho kjøpte dei til meg og dei hadde stått og godgjort seg i gangen nokre månadar, at eg forstod det uunngåelege, at ho hadde hatt rett heile tida. Eg var so vand med å vere kald og våt på beina at eg ikkje ein gong hadde lagt merke til det. Då eg begynte å bruke støvlar varte også converse-skoa mine lengre. Vinn-vinn.

Men korleis velje berekraftige støvlar? Men dersom ein er opptatt av å velje produkt av kvalitet, som er laga på ein berekraftig måte, aller helst i materialar som kan gå tilbake til jorda eller tilbake til produksjonssirkelen på ein god måte, må ein ofte inngå nokre kompromiss.

Dei mest berekraftige støvlane er dei du allereie har

Når ein skal legge om til ein berekraftig livsstil køyre ein ofte automatisk etter det same mønsteret som ein er vand med – ein tenker gjerne at ein treng «noko nytt» for å «komme i gang». Du må sjølvsagt vurdere dette sjølv, men det mest miljøvennlege er ofte det du allereie har heime. Dersom du ikkje bruka støvlane dine, er det kanskje fordi dei ikkje passa skikkeleg eller at det er hol i dei. Dersom dei ikkje passa skikkeleg, kan ein god såle hjelpe deg, eller du kan selje/ gje vekk støvlane slik at dei kan få nytt liv hos nokon andre. Er dei for dårlege til å reparerast, må dei kastast som restavfall.

Hol i støvlane

Har du hol i støvlane dine? Du kan du bruke same lappeutstyr som du brukar til sykkeldekket ditt. Dersom det estetiske er viktig kan du forhøyre deg med din lokale skomakar for råd. Skomakarane kan fikse meir enn du kanskje trur. Har foret i joggeskoa dine blitt slitt vekk? Ta dei med i same slengen, for dette kan skomakaren også fikse.

Korleis få støvlane til å vare

For å forlenge haldbarheita til støvlane er det viktig å halde dei reine. Skitt kan tørke ut gummien og bidra til hol og sprekker. Dette er spesielt viktig dersom du ikkje bruka støvlane so ofte. Då kan dei gjerne sprekke når du begynne å bruke dei att. Det er tilstrekkeleg å vaske dei med vatn. Er dei vansklege å reingjere med reint vatn, kan du bruke ei mild såpe. La skoa tørke av seg sjølv, og halde dei vekke frå varme.

Unngå varme i golvet dersom du har støvlane rett på golvet. Sjølv om det ikkje er veldig vanleg, kan det bidra til at limen til sålen losnar. Dette er noko som er meir aktuelt for dine andre sko. Er det ikkje er eit alternativ å skru av varmen i golvet, eller flytte skoa til eit rom utan varme i golvet, kan du bruke ei skohylle.

For kjøp av nye støvlar:

Kamik tek i mot brukte støvlar som blir til nye støvlar

Det Kanadiske selskapet Kamik har ein Zero Waste-visjon for produksjon og tek i mot utslitne støvlar frå kundar, som blir til nye sko. Dei brukar resirkulert plast i produkta sine, heller enn jomfruelege råvarer. Deira svarte støvlar består av 98-100% resirkulert plast. Dette er eit stort steg frå 30-35% som er den vanlege resirkuleringsgrada for støvlar i syntetisk gummi (TPR), i følge Kamik. Det er ikkje alle støvlar dei produserast som kan resirkulerast, men dette finn ein oversikt over på deira nettstad, der dei også tilbyr veganske produkt. På eit år resirkulera Kamik gummi tilsvarande 150.000 gummistøvlar. Støvlane lagast i Nord-Amerika og emballasjen er laga av 100% resirkulerte og attvinnbare produkt, utan at det er spesifisert kva material dette er.

Kamik er ikkje veldig store i Norge, men har fleire utsalsstader, som XXL. Det er også fleire brukte alternativ på f.eks. Finn.no. Personleg føretrekke eg å kjøpe brukt i den grad ein kan, for då brukar ein resursar som allereie er i «loopen».

Utfordringa med støvlar i plastmaterial

Kamik har patentert sin syntetiske gummiblanding og gitt den namnet; Rubber^He. Dette består av ein syntetisk gummi ved namn Thermoplast elastomer (TPR). Det er deira patente løysing som gjer at dei kan ha so høg resirkuleringsgrad. Ting TPR brukast til i dag er for eksempel mjuke delar på verktøy, tannbørste i plast og barberhøvel i plast, sportsutstyr, leikar og bilmatter. TPR går ikkje tilbake til jorda, og er avhengig av å komme tilbake til produksjonssirkelen når produktet er øydelagt, for å framleis vere eit berekraftig alternativ til tradisjonelle gummistøvlar. Tradisjonelle gummistøvlar som ofte består av ein miks av naturgummi og
syntetisk gummi og ender per dags dato i restavfallet.

Dårleg merking av støvlar i butikken

I forkant av denne posten, tok eg kontakt med fleire av dei store gummistøvelmerkene i Norge (august-okt 2018), fordi eg oppdaga at støvlane etter mi meining var svært dårleg merka. For eksempel fekk eg først inntrykk av at fleire støvlar, blant anna støvlane til Ilse Jacobsen, var av rein naturgummi/ naturkautsjuk, som er utvunne frå gummitre. Dette gjaldt fleire aktørar. Etter gjentatte forsøk på kontakt har eg ikkje fått svar av nokon, utanom Viking. Dei har ein miks på rundt 50% naturgummi og syntetisk gummi. Deira mest slitesterke støvel er jaktstøvlane til Viking (unisex. Nb. Desse er også merka som naturgummi, sjølv om dei også inneheld syntetisk gummi).

Nokre aktørar sletta mine førespurnadar utan å gje meg svar. Den manglande responsen var overraskande og skuffande. Dersom dette er slik dei hanskast med bevisste forbrukarar er det svært uheldig. Takk til Viking som var den einaste bedrifta som tok seg tid til å svare.

Viking har ikkje ein miljøprofil som utmerka seg frå dei andre store aktørane i Norge, men fortel at dei jobbar med å bli betre på dette. Dersom ferdigproduserte støvlar ikkje held god nok kvalitet, blir dei nytta i anna produksjon som er hensiktsmessig for dette, som eksempelvis underlag og matter til bruk under leikestativ.

Støvlar med høg grad av naturgummi

For mange vil ein støvel av naturgummi vere å føretrekke, fordi ein gjerne ynskjer å ta avstand frå olje og petroleumsprodukt. Det er dessverre vanskeleg å finne ut i kva grad naturgummi er brukt. Når ein ser på ingrediensane til gummistøvlane, ser det ofte ut som dei består av rein naturgummi, men etter det eg forstår er det uvanleg med støvlar av rein naturgummi, fordi sluttproduktet blir tungt og får dårlegare eigenskapar enn dei meir moderne støvlane. Ein av aktørane eg har prøvd å kontakte er Aigle. Eg har funne ei side der det blir hevda at deira støvel består av 100% naturgummi, utan at eg har fått dette bekrefta av produsenten.

Etter å gjentatt forsøkt å få kontakt med Ilse Jacobsen, der det først såg ut som om støvelen var av rein naturgummi, ser eg no at dei har endra tekst på nettsida si. Der står det at det er 80% naturgummi og 20% hemmeleg oppskrift. Dette er mest truleg ein syntetisk gummi. Støvlane inneheld ingen animalske produkt og er fri for PVC. Per dags dato kjenner eg ikkje til andre aktørar som resirkulera gummistøvlar enn Kamik.

Oppsummering: Kva støvel skal eg velje?

Det mest miljøvennlege er det du allereie har. Dersom du ikkje bruka støvlane dine, finn ut kva som er grunnen og gjer noko med det. Dersom du skal kjøpe nye støvlar er Kamik det beste alternativet dersom resirkulering av støvlane er viktig for deg. Dersom du føretrekke produkt som ikkje kjem frå olje og petroleumsnæringa er støvlar med høg grad av naturgummi å føretrekke, som f.eks. Ilse Jacobsen. Sjekk først bruktmarknaden om det er nokre alternativ for deg der. Hugs å be om kvittering dersom skoa er under to år. I følge forbrukerkjøpslova har to to år reklamasjon. Alternativ to er å kjøpe nytt. Ta gjerne kontakt med produsent for å få konkret svar på blandingsforhalda dei nyttar til støvlane sine. Dette burde vere enkel informasjon å få inn på nettsidene deira.

Takk for at du les Grønare kvardag.

Toppfoto: Zach Reiner

berekraftig, Forbruk, gåver, Jul, søppelfri, zero waste

Kristines grøne julegåvetips

desember 15, 2018 Kristine Ullaland Kommenter innlegget

Personleg er eg stor fan av å kjøpe opplevingar som gåver, men det er ikkje alltid det passar. Her er seks enkle tips til julegåver i Zero Waste-ånd.

Tøyposar til lausvektsvarer

Små tøyposar kan brukast til lausvektsvarer når ein for eksempel skal kjøpe mat. Dei fleste daglegvarebutikk har meir lausvektsvarer enn ein skulle tru, og då passar desse posane fint. Dei er med på å eliminere bruken av unødvendig emballasje, samtidig som dei er med på å spare plass i søppla eller resirkuleringa. Du kan også enkelt lage dei sjølv, om du føretrekk det.

Ein god start til nokon som er ferske på Zero Waste er ein liten, tett pose som kan brukast til nøtter, dadlar, løk, ingæfer, godteri eller liknande. Og ein stor pose som kan brukast til frukt og grønt som ein gjerne kjøper større kvantum av, som appelsin eller eple.

Kvifor kjøpe tøypose?

Vi nordmenn kastar i snitt 433 kilo avfall i året. Det er dei små tinga i kvardagens som til saman utgjer dette talet. Det å bruke eigne posar er difor ein av fleire gode tiltak for å redusere sitt eige avfall. Kanskje du eller mottakaren av gåva igjen inspirera andre?

Pris: 35-95 per stk.

Kvar: Zero Waste-butikkar, utvalde Bunnpris-butikkar, utvalde helsekostbutikkar.

Dersom du ynskjer å kjøpe dei på nett finn du det her.

Dersom du bur i Bergen anbefala eg posane til Reindyrka. Dei er sydd av attføringsbedrifta ALF og posane er laga av resirkulert tekstil. Då støttar du to gode saker i ein.

DSCF1635 — Foto: Kristine Ullaland. Tøyposar som dette passa fint til frukt og råvarer som ein kjøper i større kvantum. For eksempel eple og appelsin.

Bakematte i silikon

Bakematte i silikon passar for dei som ynskjer å redusere forbruksartiklar på kjøkkenet. Bakematta kan brukast opp til 220 grader og ned mot -20 grader.

Kvifor bruke bakematte i silikon i staden for bakepapir?

Mat og bakepapir er ofte satt inn med fluorkarbon fordi det fråstøytte veske frå maten. Fluor er giftig både for oss og naturen vi omgjev oss med (sjå svanemerka bakepapir her). I følgje testar gjort av Nordisk råd kan fluoren smitte over frå papiret til maten den er i kontakt med. Myndigheitene kan per dags dato krevje å få sjå bevis på at kjemikaliane dei nyttar i bakepapir og andre forbruksartiklar som take-away-emballasje ikkje inneheld helseskadelege kjemikaliar. Dessverre gjeld denne ordninga berre for europeiske produsentar, og ikkje produsentar utanfor Europa.

Pris: 120,- (Jernia)

Kvar: Butikkar som sel kjøkkenartiklar.

NB. Sjå at matta er laga av silikon før du kjøper den.

Det er per dags dato ingen i Norge som resirkulera silikon. Nokre aktørar, som Agent M, tek i mot retur av silikon og sende det til USA når dei har samla opp stort nok volum. Les meir om korleis aktørar i USA resirkulera silikon her.

Foto: Produktillustrasjon frå leverandørane. Til venstre: drikkeflaske til småborn frå Bee Eco. Til høgre: Bakematte frå Jernia.

Drikkeflaske til born

Har du born på gåvelista di kan ei drikkeflaske i stål vere tingen. Clean Kanteen sine to flasker i størrelsar. 148 ml og 266 ml er fine flasker med tut i medisinsk silikon og er fri for uønska kjemikalier som BPA. Denne kan byttast ut etter kvart som barnet veks. Flaska er lett å halde og toler å bli kasta i bakken. Spesielt den minste flaska er lett å halde for små born og den er lett å reingjere.

Pris: Frå 209

Kvar: Bee Organic (nett). Fat og Fe i Oslo (Sagene) føre også denne. Tips gjerne om du veit om andre butikkar som sel denne.

Barberhøvel

I følgje EPA (Environmental Protection Agency) blir det kasta amerikanarane 2 milliardar barberhøvlar kvart år. USA har eit høgare forbruk en oss i Norge, men vi ligg ikkje langt bak, og det er naturleg å forvente at talet barberhøvlar som blir kasta årleg i Norge også er høgt. Ved å gå over til ein Safety Razor redusera du avfallet og dersom du kjøper ein høvel i metall, kan heile barberhøvelen resirkulerast når den ein gong ikkje lenger kan brukast. Barberblada er også svært rimelege samanlikna med vanlege barberblad. Du kan lese meir om Safety Razor her.

Pris: Brukt frå 150. Ny: Rundt 380 og oppover. Pris per blad 5-10 kr.

Kvar: Dei fleste barbersjappene sel barberhøvlar. Fleire butikkar med miljøfokus sel også dette. Om du vil kjøpe det på nett finn du det her.

NB. Hugs å gje beskjed om kva hud mottakaren av gåva har. Det er stor forskjell på blader til ein kvinnelegg, ein ung man som nett har begynt å barbere seg, og ein eldre mann som har barbert seg heile livet.

HFM — Safety Razor til høgre og barberkniv for dei meir avanserte til høgre. Bilde tatt på Bergen Barberstue som føre både Safety Razor og barberblad. Foto: Kristine Ullaland

Emballasjefri sjampo/ dusjsåpe og deodorant

Forbruksartiklar som sjampo, balsam, dusjsåpe og deodorant er klassikarar til folk ein er litt usikker på kva ein skal kjøpe til. Dette kan kjøpast emballasjefritt på fleire kosthaldsbutikkar, Zero Waste-butikkar og butikkar som Lush. Lush finn du i dei fleste storbyar. Dei tilbyr det meste av hygieneartiklar i lausvekt. Dette er produkt som passar personar som i dag brukar vanlege hygieneprodukt og er vande med parfymerte produkt, men ynskjer å redusere emballasje. Dei produkta som kjem i emballasje kan ein ta med tilbake til butikken, og så resirkulera Lush emballasjen. Lush er også ein aktør som er flinke på å bruke resirkulert plast i sin emballasje.

Pris: Frå 50 kr og oppover. Mange av produkta seljast i lausvekt og du kan då få mengde etter budsjett.

matthew-tkocz-422655-unsplash — Foto: Matthew Tkocz.

Kvar: Lush finn du i Oslo, Trondheim og Bergen. Dei har og utsal på nett.

Dersom du uansett må bestille på nett anbefala eg å sjekke ut Margrete. Ho føre milde produkt med fokus på miljø og emballasje.

Bokashikompost

Den urbane fermenteringskomposten bokashi har tatt Norge med storm. Grunnen til det er at den er billig samanlikna med dei tradisjonelle varm- og kaldkompostane vi har hatt i Norge, og fordi dei er lette å bruke. Bokashikompost treng liten plass og luktar lite. Du kan lese meir om kompostmetoden her.

Pris: Frå 999

Kvar: Her får du kjøpt bokashi i ditt nærområde.

Dersom du må kjøpe på nett finn du det her.

NB. Fleire kommunar tilbakebetalar utlegg for kompost med opp til 1000 kr. Dersom du gjev kvitteringa med gåva, kan mottakaren sjølv søke om å få tilbakebetalt for utlegget. 1000 kr og ein ny kompost er jo ei råflott gåve.

Lag Bokashi av kebabemballasje_Grønare kvardag_Zero Waste_ — Dersom du ynskjer å gje nokon ein bokashikompost i gåve, men ikkje har budsjett til å kjøpe den, kan du lage det sjølv. Bøttene på bilde har eg fått gratis frå ein kebab-butikk. Dei passar fint under vasken.

Hugs at det mest miljøvennlege er å støtte din lokale butikk heller enn å handle på nett.

Har venene dine alt? Støtt gjerne Grønare kvardag på Vipps nr. 541618 eller folkefinansieringskanalen Patreon. For å få tilsendt ein pdf som du kan sende til den du har donert for, skriv inn mailen din i kommentarfeltet med merknad JULEGÅVE og namn på mottakaren av gåva. Ditt bidrag er viktig for at Grønare kvardag kan vekse i tråd med verdiane sida er bygd på. Grønare kvardag er fri for betalt reklame.

Toppfoto: Monika Stawowy

Denne posten er laga med støtte frå Noregs Mållag, og Patreon-støttarane, Kristoffer, Martin, Synnøve. Silje, Siri, Therese, Solhild, Taryn, Rakel, Kristin og Ida. Takk for dykkar bidrag! Dykkar bidrag gjer det mogeleg for Grønare kvardag å vekse.

Ynskjer deg og dine ei riktig god førjulstid!

Les også: Emballasjefrie julegåver og opplevingar som gåve.

berekraftig, Inspirasjon, null søppel, søppelfri, søppelreduksjon, zero waste

Tips som forlenga levetida på kleda dine

september 14, 2018 Kristine Ullaland Kommenter innlegget

I følgje forbruksforskar Ingun Klepp, er folk villige til å betale meir for kleda dersom dei veit at dei vil vare. Men korleis veit vi at det er god kvalitet, og korleis kan vi vedlikehalde kleda? Enkle tips kan forlenge levetida på kleda dine.

Prisen på plagga vi kjøper har også stupt dei siste 20 åra. Dette har gjort kle til ein forbruksvare i større grad en vi har sett tidlegare. Vårt forbruk av klede blitt firedobla sidan 80-tallet og kvar femte plagg blir aldri brukt. Dei mest miljøvennlege kleda er ofte dei du allereie har. Enkle tips og triks kan gje kleda lengre liv og halde seg fine lengre.

Visste du forresten at kle ikkje skal i bosset? Sjå tidlegare post om korleis du kan resirkulere kleda dine.

Reparer kleda dine

Det å sette seg ned for å reparere ein øydelagt knapp eller sy et hol kan vere vanskeleg. Dersom du synst det er vanskeleg å komme i gang, finnast det arrangement rundt om der folk samlast for å reparere ulike ting. Naturvernforbundet har eksempelvis ei oversikt over stader og arrangement rundt om i landet. Makerspace er og noko som byrjar å bli meir vanleg rundt om i landet. Sjå om det er noko slikt i ditt område. Kanskje du har nokon vener eller familiemedlem som kan tenke seg å reparere saman med deg?

Sjå kva som må reparerast: Stryking plagget først

Eg jobba tidlegare på eit asylmottak for einslege mindreårige, og var overraska over kor fine kle dei hadde, sjølv om dei hadde stramt budsjett. Dei fortalde meg at hemmelegheita var å stryke kleda. Det har eg tatt med meg vidare og ser den same forskjellen når eg finn noko på Fretex som ved ein rask tur med strykejernet, (og tipsa under) ser heilt nytt ut. Det er også lettare å sjå hol, lause trådar, ein knapp som manglar, nuppar eller flekkar når ein stryk over kleda først.

clem-onojeghuo-248449-unsplash — Foto: Clem Onojeghu

Hol

Det er typisk at dei kleda du lika best er dei som fortast får hol. Den feilen mange gjer då, er at ein ikkje fiksa hòlet med ein gong, og det blir difor unødvendig stort og vanskeleg å reparere. Små hol eller rifter i klesplagg, kan ein enkelt fikse ved hjelp av nål og tråd. Du treng då ein tråd i same farge og ei lita nål. Merk at dersom du vel bomullstråd vil tråden krympe i vask. Dette betyr ikkje noko om du skal sy ein knapp eller eit lite hol, men dersom du skal sy ei flenge eller eit større hol bør du velje nylon slik at du unngår at tråden snurpa seg etter vask.

Sjå video om korleis du kan fikse hol i dongeribukse her (symaskin). Her finn du video som viser korleis du kan reparere hol i genseren (for hand).

Lause trådar

Fjern lause trådar som heng frå saumen. Plagget ser med ein gong mykje finare ut og dette krev lite innsats. Dersom du har ein sprettekniv er det supert, men det går heilt fint å bruke ei saks også. Det blir ofte lause trådar på knappar. Det kan då vere lurt å gå over med ny tråd dersom knappen begynne å bli laus. Klipp først opp saumen som knappen er festa med, og sy på ny saum. Då blir resultatet mykje finare.

Kasjmirkam

Kle i ull får ofte nuppar. Plagget ser då med ein gong meir slitt ut. Det ein kan gjere då er å gå over plagget med ein kasjmirkam. Den fungera litt som ein børste, og børsta vekk nuppane. Plagget vil sjå nytt ut etterpå. Dersom det er rein ull som ikkje er behandla med polyester, kan nuppane komposterast. Nokon sverja også til barberhøvelen for å fjerne nuppar, medan andre meina at dette slit unødvendig på ulla og føre til hol. Kasjmirkam får ein ofte kjøpt hos aktørar som sel kle i kasjmir. Eventuelt kan du finne dei på nett. Om du slit med å finne på noko å gjere (eller treng å finne ein aktivitet til borna) kan ein også plukke nuppane for hand.

Elektrisk nuppefjernar

Syntetiske material som eksempelvis bukser i polyester, får ofte nuppar. Det gjer at plagget ser unødvendig slitt ut. Ved å gå over plagget med elektrisk nuppefjernar blir plagget som nytt. Nuppefjernar får ein kjøpt hos fleire av aktørane som sel ull (sjølv om det ikkje er anbefalt å bruke dette på ull) og hos aktørar som Clas Ohlson.

Flekkfjerning

Dersom du har fått ein flekk er det mest effektivt å skylje flekken i kaldt vatn med ein gong. I nokre tilfelle kan det vere nødvendig å legge plagget i kaldt vatn i 30 min for so å vaske plagget. Det finnast mange ulike kjerringråd for korleis ein kan fjerne flekkar, men det som går att i desse råda er at ein må ta det med ein gong. Dersom du ynskjer eit heilt naturleg flekkfjerningsmiddel, er det fleire som sverja til sommiere clay som er ei leire som er effektiv på å løyse opp flekkar av olje, smør og sminke. Eg har ikkje funne denne i Norge, so del gjerne om du kjenner til ein norsk butikk eller forhandlar som føre dette. Zero Waste-butikkar sel flekkfjernar og vaskemiddel i gjenbruksemballasje eller i lausvekt.

dan-gold-544435-unsplash — Foto: Dan Gold

Sjå på vaskerettleiinga

Som born var eg utruleg stolt av mi nye lue. Det var den same som Sporty Spice hadde. Eller ganske lik. Det var godt nok. Den hadde eg fått mykje glede av om eg hadde lest på vaskerettleiinga før eg kasta den i vaskemaskina. Når den kom ut var den so liten at den ville passa eit prematurt barn i bestefall. Det er ein grunn til at kleda kjem med vaskerettleiing, og det er lurt å sjå kva det står på desse. Det er ein praktisk påminning om korleis kleda skal behandlast. Dersom plagget er av ull treng er det ofte nok å lufte plagget for å fjerne lukt.

Vel eit mildt vaskemiddel

Det er lett å velje det vaskemiddelet som dominera butikkhyllene, men det er ikkje nødvendigvis det beste. TV2 hjelper deg testa i 2014 om ull hadde det best med Milo, og kunne ikkje finne noko forskjell på ulla som var vaska med Milo, og ulla som var vaska utan Milo. Det å gå for mindre kommersielle aktørar, krev gjerne litt meir arbeid i starten, men det kan vere verdt å bruke litt tid på. Kleda ligg på huda, og restar frå vaskemiddelet kan vere att i plagget etter vask og gje allergiske reaksjonar. Mange vaskemiddel inneheld for eksempel mykje parfyme. Det er også heldig å ha val av vaskemiddel i bakhovudet dersom ein er opptatt av at vaskevatnet skal ha minst mogeleg miljøpåverknad. Sjå etter miljøsertifiseringar. Eco-cert sertifiseringa betyr at produksjonen er kontrollert frå innhausting til det er nedbrote. Du kan og lage ditt eige vaskemiddel av to ingrediensar. Sjå oppskrift her.

Vask av kle

I følgje forskning vaskar nordmenn med varmare vatn en våre europeiske naboar. Vi vaskar og stadig oftare. Noko av dette kan ha samanheng med at kleda våre i stor grad består av syntetiske materialar. Mange av desse materiala, som eksempelvis polyester, blir raskare lukt av en naturlege material som lin, bomull, ull og silke. Dei moderne vaskemaskinene brukar mindre vatn en dei meir tradisjonelle vaskemaskinene. Det er bra at maskinene bruka mindre vatn, men det føre også til meir slitasje på kleda under vask. Det er difor lurt å unngå unødvendig vask av kleda.

caspar-rubin-37013-unsplash — Foto: Caspar Rubin

Oppbevaring av kle

Oppbevaring av kle er ein kunst, og ikkje ein eigenskap vi naturlegvis er født med. Ein spara seg mykje arbeid om ein heng opp kleda til å tørke på kleshengarar, eller brettar dei saman so snart dei er tørka. Då slepp ein rukkete klede med sur lukt. Ideelt sett bør det vere litt luft I klesskapet, slik at det er lett å ta ut det du skal ha på deg, so vel som å henge på plass det du tek av deg. Korleis kleda dine ser ut gjev utanforståande eit innblikk i korleis du organisera deg heime. Eit organisert klesskap spara deg for tid.

Les rapporten om forbruk av klede i Norge.

Toppfoto: Davod Lezcano

Denne posten er laga med støtte frå Noregs Mållag.

Ynskjer du å støtte Grønare kvardag, som er fri for betalt reklame? Snart vil dette bli mogeleg gjennom Patreon.com.

berekraftig, emballasjefri, gåver, null søppel

Grønare julegåver

november 7, 2015 Kristine Ullaland 2 kommentarar

Vi brukar omlag over dobbelt so mykje pengar på julegåver som våre skandinaviske naboar. I 2014 brukte vi i snitt 5622 kr på julegåver. Til samanlikning brukte svenskane rundt 2640 kr. I vekas innlegg tipsar Grønare kvardag om korleis du kan bidra til ei meir berekraftig jul ved å velje berekraftige gåver.

Kva med å utfordre både deg sjølv og dine næraste til å gje kvarandre berekraftige gåver i år? Det er eigentleg ikkje so vanskeleg, og kan kanskje til og med spare deg for tid. Den største utfordringa er kanskje å tillegga seg ein ny tankegang. Kva er ei verdig gåve, og kva er det sosialt akseptert å gjev vekk? Utfordr deg sjølv til å tenke nytt i årets julegåveførebuing.

Tips til grønare julegåver:

Foto: Kristine Ullaland. Ynskjeliste er ein fin måte å informere dei rundt deg kva du treng.

Lag ynskjeliste

Ynskjeliste er ein flott måte å informere familie og vener om kva du treng og ynskjer deg. Om du er ein av dei smarte forbrukarane som berre kjøper eit merke sokkar i ein bestemt farge og difor alltid har like par, skriv det opp på ynskjelista. Har du ein favorittvin, kaffi, sparar pengar til ein ferietur eller treng nye tallerkenar til serviset ditt. Skriv det på lista. Det sparar både deg og givaren for tid, spesielt dei som ikkje ser deg so ofte og ikkje er oppdatert på kva du treng. Be vener og familie om å gjere det same.

Gje opplevingar framfor ting

Vi har ikkje so stor tradisjon med å gje opplevingar, og ser ut til å føretrekke ting. Kanskje fordi det er lettare å anerkjenne fysiske gåver ved å for eksempel ta dei i bruk med ein gong. Til dømes pleidde alle i familien min å få eit par strikka sokkar av bestemor mi. Vi tok alltid sokkane på med ein gong vi hadde pakka dei opp, for ingen ting er som skikkelege ullsokkar på ein kald desemberdag. Samstundes fekk besta kontant stadfesta at gåva falt i smak. Det er ikkje like lett å få ein slik kontant tilbakemelding på gåva om ein gjev vekk ein konsertbillett eller gåvekort, men det betyr ikkje at gåva ikkje blir verdsett. Ei gåve de kan oppleve saman er også flott. Pioneren innan Zero Waste-bevegelsen, Bea Johnson, fortel at dei gjev borna sine ein kalender med familieaktivitetar, der dei har ein aktivitet kvar månad gjennom det neste året. Dette er ein fin måte å samle familien på, eventuelt vener.

Foto: Peter/ Flickr. Kva med å gje venene dine gåvekort på ein opplevelsesdag de kan dele saman? Kva med å leige spa-avdelinga i nærområdet ein kveld? Book eit dag med ein seglbåtinstruktør. Hyr inn den lokale fotografen til å kurse dykk i foto, eller XXXXX — Foto: Peter/ Flickr. Kva med å gje venene dine gåvekort på ein opplevelse de kan dele saman? Kva med å leige spa-avdelinga ein kveld? Book ein dag med ein seglbåtinstruktør. Hyr inn den lokale fotografen til å kurse dykk i foto, eller book den fine hytta i nærområdet ditt for ei helg.

Kjøp brukt

Det er faktisk utruleg mykje flott å få tak i brukt, enten du går i butikk eller på nett. Av ein eller anna grunn kjenst ordet «brukt» litt meir guffent ut, enn ordet «vintage» eller «antikk». Antikk betyr at gjenstanden ofte er meir en 100 år. «Vintage» er meir diffus og er eit gammalt engelsk uttrykk for «god årgang». Retro, til forskjell, er ofte kopiar eller etterlikning av gamle moter. Det har blitt trendy å kjøpe «vintage», det kan difor ofte vere ganske dyrt. Det er mykje flott ein kan kjøpe brukt om ein ser litt vekk i frå det som er trendy. Kanskje de til og med har nokre vakre ting eller møblar i boda de kan gje vekk til familie eller vener?

Gi gåver du sjølv har fått vidare

Når eg gjev vekk gåver ber eg alltid vener om å bytte gåva om dei ikkje likar den, eventuelt gje den vidare. Sjølv om ein gjerne føler at ein har treft innertiaren med gåva ein kjøpte, er det ikkje sikkert at mottakaren føler det same. Det er heller ikkje alltid like lett å huske på om du føler at gåva er ein innertiar fordi den er lik stilen til venen din, eller om det rett og slett er fordi venen din allereie har ein slik eigendel? Likevel, som Mauss seier, betyr det ikkje so mykje kva gåva er, men kva tankar som er lagt bak gåva. Gje gåva vidare til nokon du veit ikkje har ein slik eigendel frå før, og som vil sette pris på gåva.

Gje vekk noko du allereie har liggande heime

Kva er ei verdig gåve? Nokre synst kanskje det er radikalt å gje vidare ting ein allereie har heime, i likskap med å gje vidare gåver ein har fått frå andre. Dette på trass av at du sjølv gjerne ikkje brukar gjenstanden, og du veit om ein eller fleire vener som ville satt pris på denne tingen. I følgje Bea Johnson er det å sitte på eigendelar ein ikkje brukar, bortkasting av ressursar. Eit godt tips kan vere å ha ei skuff eller ein kasse der du legg eigendelar som du ikkje brukar, som kan passe godt som gåver. Ikkje berre blir du kvitt noko du ikkje brukar, du gleder også ein god ven med ei fin gåve. Om du føler avsky ved tanken på å gje vidare noko du allereie har fått sjølv og ikkje treng, som du veit nokon i din «gåvekrets» vil sette pris på, reflekter over dette. Kva ligg bak?

Foto: David Seetiangtham. Typosar som kan eliminere dei små plastposane er ei fin gåve. Kanskje du kan fylle dei med noko godt? — Foto: David Seetiangtham. Typosar som kan eliminere dei små plastposane er ei fin gåve. Fyll dei med noko godt og gje dei til ein god ven.

Gje gåver som inspirerar til ein grønare kvardag

Mange ynskjer ein grønare kvardag men treng litt hjelp til å komme i gang. Om du har ein slik ven, kva med å kjøpe eller lage noko som du veit vil sette fart på prosessen? Mange av Grønare kvardag sine oppskrifter er lette å lage og er flotte gåver. Små handlenett i bomull som venen din kan bruke til kjøpe tomatar, nøtter eller liknande i er ei fin gåve. Eventuelt, kva med eit bivokspapir eller matboks i rustfritt stål som kan eliminere plastmatboksen? Kickstart gode nyttårsføresett for din famillie og dine vener ved å inspirere til berekraftige kvardagsrutiner.

Innpakking

Visste du at om lag alt julepapiret går rett i søppla? Det kan ikkje resirkulerast. Bytt heller over til berekraftige alternativ. Skal du gje vekk ei skjorte og godteri? Kva med å bruke skjorta som innpakning? Tenk kreativt. Avispapir eller gråpapir egnar seg også godt som innpakkingspapir og kan resirkulerast. Kanskje du tok vare på noko julepapir frå i fjor som du kan bruke om att? Ty kan også brukast som innpakking. For inspirasjon, sjekk ut Furoshiki.

Ynskjer dykk ei riktig fin førjulstid.

Sjekk gjerne ut Grønare kvardag sin Pinterestkonto for inspirasjon til ei grønare jul.

Toppfoto: Kristine Ullaland

Grønare kvardag har som intensjon å bli ein hub for folk som ynskjer grei og oversiktleg informasjon om korleis ein kan få ein grønare livsstil. Sida er inspirert av Zero Waste-bevegelsen.