Kategoriarkiv: Søppelfritt

Inspirasjon, Søppelfritt, søppelreduksjon, zero waste

Zero Waste-festival

Kommenter innlegget

Sommaren er høgtid for festivalar, og festivalsesongen er allereie godt i gang. Sjølv om det genererast store mengder avfall på slike hendingar, treng du ikkje ta del i dette. Sjå korleis du enkelt kan redusere ditt avfall.

Avfall og Zero Waste er stadig oppe til diskusjon, og dette har også fleire festivalar tatt til seg. Eksempelvis har Øya Festivalen i år uttalt at søppel ikkje lenger finst, og viser til at dei jobbar med å redusere avfall og høgne resirkuleringsgrada. Sorteringsgrada er i dag på 70%. Dei har og oppfordra besøkande til å ta med sine eigne behaldarar til mat og drikke.

Fosenfestivalen har og tatt grep, og blir i følgje Fosnafolket, plastfri. Miljøfokuset hos festivalar kjem ikkje ut i frå inkje. Store arrangement med høge besøkstal generera mykje avfall både fordi det genererast mykje forbruksartiklar i forbindelse med sal av mat og drikke, men også bruk-og-kast-mentaliteten ein ser hos mange festivaldeltakarar. I fjor skapte søppelet som festivaldeltakarane la att på Roskilde debatt om miljøbelastningane avfallet har for miljøet. Billige luftmadrassar som var laga av PVC var ein av syndarane. Når PVC blir brent, avgjer det giftig saltsyregass, og kan det kan også utviklast dioxin, som er ein av dei giftigaste menneskeskapte stoffa.

7184525329_708d18635b_z
Foto: Dirk Duckhorn

Mange kjem med ei haldning om at ved å kjøpe noko billig, kan ein la det ligge att når ein reise frå festivalen. Det finnast og ein noko liknande tankegang rundt resirkulering og brenning av avfall. Eksempelvis blir det argumentert at ein ikkje treng å redusere bruk av plastkoppar fordi dei kan resirkulerast, men emballasjeplast blir stort sett resirkulert mellom 3-6 gonger før det blir permanent avfall. 25 prosent av alt som blir brent, ender opp som oske, og denne er giftig og ender på deponi.

Det er positivt at festivalar i aukande grad fokusera på å fase ut ikkje-fornybare resursar, og satsar på høg resirkuleringsgrad. Det viktigaste punktet med utgangspunktet i Zero Waste er likevel Refuse, ta avstand frå det ein ikkje treng. So i den grad du er motivert og ynskjer å redusere avfall og svinn medan du er på festival, er desse tipsa ein god start.

Festivalband

For å komme inn på festivalen har dei fleste festivalane armband. Desse er enten i tekstil, plast eller eit fusjonsmateriale. Hugs å resirkuler bandet dersom det er mogeleg, spør gjerne arrangøren dersom du er usikker. Tekstil går til Fretex og papir kan resirkulerast eller komposterast. Du kan gjerne oppfordre arrangørane til å velje berekraftige material eller løysingar som spara resursar.

Ta med eiga drikkeflaske/ Glas med lokk til drikke

Alle festivalar har fri tilgang på drikkevatn. Ved å ta med di eiga flaske kan du eliminere plastflaska, spare pengar og spare miljøet. På festival finn ein også mange type ulike drikke i tapp eller liknande. Ved å bruke di eiga flaske kan du skru att korken og kose deg med drikka når det måtte passe. Det å kutte plastflaska kan vere ein god måte å prøve seg på ein plastfri juli.

photo-1489619447385-3f6a391029c6
Eit Norgesglas eller anna glas med lokk kan og fungere som drikkeflaske. Foto: Ethan Sykes
Stålkopp

Inne på sjølve festivalområdet er det ofte streng når det kjem til bruk av glas som kan knuse. Dersom du ynskjer øl i ein gjenbrukbar kopp må du då mest truleg ta med din eigen. Nokon få festivalar sel koppar som du kan bruke medan du er på festivalen, sjekk ut om dette gjelde din festival. Ein enkel stålkopp er lett i vekt og kan brukast til so mangt. Kanskje du allereie har noko slikt heime?

Medbrakt bestikk

Fleire forhandlarar tilbyr reisebestikk eller spork (gaffelkniv) som ein kan ha med seg på festival. Du kan og bruke bestikket du har heime. Kva du et på festival vil påverke kva du treng. Dersom du vel fingermat treng du kanskje ikkje bestikk i det heile

Tøypose til mat

Ein tøypose med nøtter held energien oppe, slik at du kan kose deg med alt det kjekke du har føre deg. Når posen er tom kan du bruke den til å oppbevare mat som du kjøper på festivalen. Nøtter frå den lille nøttefabrikken får du i lausvekt i om lag alle daglegvarebutikkar, og dei fleste sel også mandlar. Har du lyst til å prøve deg på å lage dei sjølv, finn du oppskrift her. Tøyposer finn du hos din lokale Zero Waste-butikk (Bergen, Oslo, Trondheim, Arendal, Kristiansand), eventuelt hos ein Zero Waste-nettbutikk.

Lommetørkle

Lommetørkle tek liten plass og kan brukast til det du vanlegvis ville brukt Kleenex og serviettar til. Du kan og bruke det til å pakke inn mat, eller knyte det rundt koppen din dersom innhaldet er svært varmt eller kaldt. Spør gjerne foreldre eller besteforeldre om dei har nokon lommetørkle liggande som du kan få eller låne.

krists-luhaers-582238-unsplash
Foto: Krists Luahaers
Festivalantrekk

For nokon er festivalar noko ein gler seg til over svært langt tid. Då har ein gjerne også mykje tid til å tenke på det perfekte festivalantrekket, enten du går for stil, edge eller komfort.

Det mest miljøvennlege er det du allereie har, so det beste er om du kan bruke noko du eig frå før. Dersom du gjerne ynskjer noko nytt til festivalen, er bruktbutikkar, finn.no og loppemarknadar eit godt alternativ. Då finn du garantert noko som er unikt, du spara miljøet for resursar og lommeboka. So kan du heller bruke dei sparte pengane på noko kjekt.

Telt og sovepose

Skal du sove i telt og treng riktig utstyr? Dersom det er ein roleg festival, kan du høyre med familie eller vener om du kan låne det du treng frå dei. Dersom du ser føre deg at du kanskje vakna av at nokon tissa på teltet ditt, kan det vere lurt å kjøpe sitt eige. Eit kjapt søk på Finn.no gjev om lag 2000 treff.

Mange kjøpe telt som ikkje blir brukt nok, og sel difor fine telt til ein god pris. Det same gjeld sovepose, liggeunderlag eller kva du måtte trenge. Ved å legge inn din heimkommune, ser du enkelt kva som er tilgjengeleg på Finn.no i ditt område. Facebook-grupper eller Facebook markedsplace kan også vere ein god kanal, samt Leieting.no.

Følg vaskerettleiinga på telt og utstyr og vask utstyret når du kjem heim frå festivalen. Dersom du tek det med ein gong du kjem heim, vil alt utstyret bli so godt som nytt, og du kan ta det med det til neste år. Kanskje til og med nokon vener vil låne det når du ikkje brukar det eller du kan leige det ut på leigeting.no?

Eg håpa du får ein strålande festivalsommar! Del gjerne bilder med #gronarekvardag.

Beste helsing Kristine

Toppfoto: Aranksa Esteve

*Denne posten er laga med støtte frå Noregs Mållag.

Støtt Grønare kvardag gjennom Patreon og bidra til at Grønare kvardag kan halde fram med arbeidet med å fremje plast og avfallsførebyggande informasjon.

helse, Oppskrift, Søppelfritt, zero waste

Grønare husvask

10 kommentarar

I følgje Sosialantropologen Mary Douglas, er avfall noko som er nødvendig for å kunne skape orden. Det same kan ein sei om skitt, og det er mange måtar å fjerne den på. Det finst eit hav av ulike oppvaskmiddel, som lovar både det eine og det andre. Men kva treng vi eigentleg (og endå viktigare, kva treng vi ikkje)? Denne veka tek Grønare kvardag føre seg korleis du kan gjere husvasken grønare.

I følgje Forskning.no er barn i familiar som tar oppvasken for hand mindre utsatt for allergiar. Dersom kosthaldet til barna i tillegg besto av ferske matvarer frå gard, som har høgre bakterinnhold, var sjansens desto mindre. Bakteriar er faktisk viktige for oss, spesielt i våre barneår. Dei bakteriane vi får i oss som barn og spedbarn er med på å forme immunforsvaret vårt. Dersom det var intendert at vi skulle vere bakteriefrie hadde vi blitt skapt på ein heilt anna måte. Det har blitt forska på kor vidt ein bakteriefri tilværelse vil styrke immunforsvaret (på mus). Konklusjonen er at mus som ikkje blir utsatt for bakteriar har svekka immunforsvar.

Det betyr sjølvsagt ikkje at vi skal slutte å vaske heimen vår, men at vi kanskje må tenke litt annleis rundt kva vi ser på som reint og ureint. Til dømes er ikkje lukta av grønsåpe einstydande med ein rein heim.

Mikrofiberklutar

Mikrofiberklutar har det siste tiåra fått sterkt rotfeste. Dei krev ingen vaskemiddel og er svært effektive. Materiale er ofte ein miks av polyester og polyamid, som er eit syntetisk stoff. Utfordringa med dette er at alt vi vaskar i vaskemaskinar avgjer små partiklar som ender i havet. Mikroorganismar som til dømes plankton, et desse partiklane. Det problematiske med dette er at syntetiske stoff, i motsetning til ull, silke og bomull ikkje blir nedbrote. Syntetiske stoff hopar seg difor opp i næringskjeda og ender til slutt opp på matfatet vårt. Naturlege klutar av bomull er difor å føretrekke, men ein kan sjølvsagt diskutere kor vidt dette har ein miljøgevinst om klutane blir brukt saman med sterke vaskemiddel og skurekremar. «Miljøkakalkulatoren» er eit evig reknestykke, og kvar forbrukar må tilpasse sine forbruksvarer etter sin individuelle livsstil. Dersom ein likevell vel å bruke mikrofiberklutar bør ein styre unda klutar med innvevd nanosølv, som ofte blir brukt for sin antibakterielle eigenskap. Nanosølv er små partiklar og det spekulerast i korvidt nanosølv kan forandre cellene våre. Nanosølv finn du blant anna i vaskeklutar, treningskle, deodorant, drikkeflasker og matemballasje.

Reingjer heimen med med gamle klassikarar

Du kan lage det meste av det du treng til reingjering med gamle klassikarar som Castilla såpe, natron, krystallsoda, kvit eddik, bakepulver, kaustisk soda og sitron. Dei same ingrediensane kan du også bruke til å lageblant anna vaskemiddel, tannkrem og såpe.

Castilla såpe kan lagast heime (engelsk oppskrift på flytande såpe) eller det kan kjøpast hos din lokale helsekost. Agent M, blant andre norske nettbutikkar, fører såpa i flytande og fast form. Såpa er kraftig og passar got til å bruke på kjøkkenet, badet, på hunden,hender, hår, klede, for å nemne nokre bruksområder.

Zero Waste pioneren Bea Johnson svergar til kvit eddik og vatn for å reingjere heimen. Eddik sin stramme lukt kan kamuflerast med duftolje, eller du kan blande den med for eksempel appelsinskal og la stå nokre dagar.

Foto: Susy Morris
Foto: Susy Morris
Multireingjerar:

5-10 dråpar duftolje / 1 ½ ss Castilla såpe med lukt (alternativt)

3 ss. Kvit eddik

4 koppar vatn

Denne passar godt til å den vekentlege husreingjeringa. Du kan velje om du vil ha den på sprayflaske eller bruke den som den rett på kluten.

Golv:

Vask flekkar på golv i staden for å vaske heile golvet. Dersom ein er nøye med å ta av seg skoa før ein går inn, skal støvsuging vere nok. Vask golvet etter behov. Om du allereie har mikrofibermopp er denne fin å bruke med vatn. Dersom du ynskjer eit totalt søppelfritt alternativ kan du bruke tøymopp av bomull som du kan lage sjølv. Om du treng ny vaskebøtte kan du kjøpe ei i metall. Denne kan resirkulerast 100% i motsetning til ei vaskebøtte som går i hushaldningsavfallet. Mange kvittar seg med støvsugaren og brukar i staden en tørrmopp eller ein fuktig bomullsmopp. Finn det alternativet som passar best din livsstil. Hugs at hybelkaniner, lo frå filteret i tørketrommelen, avfall frå støvsugaren og hår frå sluken også kan komposterast.

Foto: Pinterest
Foto: Pinterest

Oppvasksåpe: 

1 1/4 kopp kokande vatn

1/4 kopp samantrykt raspa Castillasåpe

1 ss Krystallsoda

1/4 kopp flytande Castillasåpe

10-30 dråpar duftolje (til dømes 20 dråpar appelsin og 10 dråpar tea tree olje)

Smelt alt saman i ein kjele og tilsett duftolje når blandinga har kjølna. Blandinga vil stivne noko når den byrjar å kjølne, men vil få ein tynnare konsistens en vanleg oppvasksåpe. Oppskrifta er henta frå Naturesnurtureblog.com.

Krystallsoda er alkalisk og kan difor vere litt hardt for hendene.

Dersom du vel å kun bruke castillasåpe kan det vere lurt å vatne den ut slik at den ikkje blir for konsentrert. Dersom den blir liggande på kjøkkenbenken kan den lage flekkar. For dei som har prøvd seg på heimelaga oppvasksåpe, veit kor vanskeleg det er å finne ei oppskrift som virkar. Castillasåpe, vatn og krystallsoda er svært effektivt og du kan eventuelt bytte ut såpebaren med ein heimelaga kokossåpe. Eventuelt kan du prøve deg fram med flytande castillasåpe. Såpa får du kjøpt hos din lokale helsekost eller på nettbutikkar som til dømes Agent M.

Små kvardagstips:

Rens oppvaskmaskina: Fyll to koppar eddik og plasser dei på den øvste hylla i oppvaskmaskina. Køyr maskina som normalt. Fjernar lukt og løyser fett.

Vifta over omnen: Bruk eddik og kokande vatn for å løyse opp fett I viftefilteret.

Reint toalett: Kast ein kopp natron I toalettet og la det virke I ein time. Ta deretter ein kopp med kvit eddik og la det virke i 5 minutt før du skyl ned. Med mindre toalettet er svært skittent, vil løysinga gjere reint utan skrubbing.

Tett sluk: tøm 1/2 kopp med natron i sluket, og følg opp med 1 kopp kvit eddik og 1 kopp kokande vatn. Sett i proppen om du har ein og lat det sitte i 5-10 min. Skyl med kokande vatn.

Ein grønare heim

Bakteriefritt er ikkje vegen å gå. Dei har eksistert mykje lenger en oss og kan lett finte oss ut. Vi må lære oss å spele på lag med dei i staden for å gå mot dei. Vi bør difor ta avstand til antiback og produkt med antibakterielle eigenskapar. Dersom du ynskjer fleire tips om kva oppskrifter du kan lage sjølv, finst det flust i informasjon på nettet. Eigentleg trur eg det handlar mest om å snu tankegangen vår. Vi treng ikkje so mykje ulike produkt som vi trur. Dei gamle klassikarane held i massevis. Du kan til og med forme produkta slik du sjølv ynskjer. Sjå Lauren Singer, den søppelfrie bloggaren bak Trash is for tossers, snakke om kvifor du bør lage eigne produkt og kvifor dette er spesielt viktig for vaskemiddel.

Del gjerne dine tips og meiningar!

Toppfoto: Brooke Raymond

Søppelfritt, zero waste

Grønare studiestart

2 kommentarar

Ein ny haust byr på nye moglegheiter. Kva med å ta fatt på det nye semesteret ved å ty til grønare vanar, som til og med kan spare lommeboka di? Grønare kvardag gjev deg dei beste tipsa for eit grønare (og økonomisk) semester.

Ta avstand frå ting du ikkje treng og erstatt det med berekraftige alternativ (Refuse)
  1. Erstatt kaffipappkrus med termokopp. For 300 kr får du Studentsamskipnaden sin termokopp og fri kaffi og te for semesteret i Bergen.
  2. Smør di eiga matpakke. Ved å ta med di eiga niste har du oversikt over kva du et og du blir ikkje like lett freista til å velje usunne alternativ. Om du et brødmat til niste kan du bruke eit kjøkkenhandkle eller ein duk til emballasje. Om du et salat kan du bruke eit glas eller noko liknande du har heime.
  3. Ta med ein tøypose om du skal handle, og ta gjerne med mindre tøyposar for oppbevaring av tomat, sopp, sitrus eller liknande. Mindre tøyposar kan du lett lage sjølv, eller eventuelt kjøpe. Ynskjer du å prøve deg på emballasjefri handel?  Ta med eigne behaldarar til butikken. For våte matvarer som kjøtt og ost emballasjefritt, kan du for eksempel bruke eit glas frå Ikea som behaldar, alt anna tek du i tøyposar. I Norge har vi eit gjennomsnittleg høgt bruk av plastposer, men du treng ikkje vere ein del av statistikken av den grunn. Om du ynskjer å prøve å kjøpe all mat utan emballasje kan du sjå denne oversikta over Bergen.
  4. Lag di eiga såpe. Det er faktisk utruleg enkelt og ei oppskrift gjev ca. 6-8 såper. Mange trur at ein såpebar ikkje er like hygienisk som flytande såpe. Dette stemmer ikkje. Såpa kan og brukast som sjampo. Sjå oppskrift her.
  5. Lag ditt eige vaskemiddel. Om kollektivet ditt har ei god vaskemaskin, som til dømes Miele, er det faktisk ikkje sikkert at du treng vaskemiddel i det heile. Prøv deg fram. Oppskrift til vaskemiddel finn du her. Om du likevell ynskjer å kjøpe vaskemiddel, kjøp pulver. Den er mykje drygare i bruk og gjev meir valuta for pengane. Det same gjeld oppvaskmiddel.

    11313627_835959583148311_301047609_n
    Følg Klean Kanteene sin Instragramkonto @kleankettle
  6. Kutt flaskevatn. Det er bortkasta pengar og ikkje bra for miljøet. Det er til no ingen kvalitetskontroll på vatnet som blir seld i Norge, og flaskene blir berre resirkulert nokre få gonger. Invester heller i ei flaske i glas eller metall som til dømes Klean Kanteene sine drikkeflasker er i rustfritt stål. Dei førast både med enkle og doble veggar, og kan godt brukast til suppe, varm drikke eller kald drikke. Dei fører også tåteflaske om du har barn. Chillout i Bergen førte tidlegare desse flaskene, men no er det ingen som fører dei lengre. Tips gjerne i kommentarfeltet om du veit om noko. Om du ikkje ynskjer å legge so mykje pengar i flaska er Blafre sine flasker flotte. Dette er ei norsk bedrift med miljø på agendaen. Flaskene deira er også svært rimelege. Dei kan kjøpast på Norli på Galleriet, Bergen. Du kan og sjekke ut S’well. Det kan vere lurt å kjøpe ei flaske som passar for alle dine behov. Unngå å kjøpe fleire eigendelar en du treng. Kanskje du treng mindre eigendelar en du trur?
  7. Om du er kvinne, sei nei til tampongar og bind. Bruk menskopp i staden. Koppen kostar rundt 250-300,. og kan brukast opptil 12 timar. Praktisk, økonomisk og miljøvennleg.
  8. Sei nei til reklame enten det er på mail, i posten, eller i studentpakken. Studentpakken har mykje forbetringspotensial og består i dag av unødig mykje søppel. Posten tilbyr klistermerke du kan ta på postkassa di, om du ikkje ynskjer å lage ein lapp sjølv. På mail vil dei fleste reklamebreva innehalde ei lenke nedst i brevet der du kan avslutte abonnementet.
Reduser det du treng (Reduce):
  1. Kollektiv har ein tendens til å bli ein samlingsstad for ostehøvlar, matboksar utan lokk, hundrevis av halvtomme te-boksar, lamper, sko, jakker. Lista er lang. Kva med å starte semesteret med å engasjere kollektivet til å redusere ting de ikkje treng. Det vil garantert minke frustrasjon over oppvask som hopar seg opp, eller sko som tek opp heile gangen. Kanskje de til og med kan tene litt pengar til fellespotten ved å ha eit loppemarknad? Det er mest truleg nokre nye studentar i nabolaget ditt som treng noko av det du vil kvitte deg med. Ved å kvitte dykk med duplikata på kjøkkenet til dømes, vil det vere lettare å halde orden og de slepp at det hopar seg opp vekegammal oppvask.
  2. Reduser strømforbruket. Strøm er billig i Norge, og vi er godt vant med å ha lyset på i alle rom sjølv om vi ikkje oppheld oss der. Dersom de byrjar å skru av lys og elektroniske artiklar når de går frå rommet er det godt mogleg at de vil sjå ein skilnad på rekningane. Spesielt om du bur i eit større kollektiv.

    7987926034_eae16c06e2_k
    Foto: Sebastien Wiertz
  3. Brukar du mange skrivebøker i løp av semesteret? Kva med å skrive notater elektronisk? Gratissystem som Evernote let deg lagre filene på nett, og er ein fin måte å samle alle notat og artiklar du treng. Det gjer det også lett å dele notatar med klassekameratar. Nokre pensumbøker er også tilgjengeleg på nett, eventuelt på nettbrett eller Kindle.
  4. Reduser inntaket av rødt kjøtt og sjømat som ikkje er berekraftig. Når du kjøpe kjøtt er det lurt å velje norsk kjøtt, då Norge har eit av dei strengaste reglementet angåande penicillin i jordbruk. Les meir her.
  5. Ta med deg nokre vener å prøv dykk på dumpster diving, som på norsk blir noko slikt som søppeldykking. Dei beste plassane for dette er dessverre matvarebutikkar utanfor sentrum, men sjå gjerne om du ser noko i ditt nærmiljø. Hugs at matbutikkar som har hyller som bognar av frukt og grønt, gjerne har søppelspann som gjer det same. Maten som du finn må ofte forvellast eller etast innan dei neste dagane, så sett gjerne av litt tid etter søppeldykkinga til å vaske og klargjere maten. Bland 1/10 eddik med vatn som vask av maten, og la det ligge i nokre minuttar. Dette kan vere ein spennande, augeopnande ekspedisjon, samtidig som det sparar deg litt å vere politisk rebell. Del gjerne funnet ditt med @gronarekvardag
Bruk om att det du har (Reuse):
  1. Kjøp kle du kan bruke i fleire anledningar. Du treng ikkje å bli sett i nytt antrekk kvar dag. Invester heller i plagg og eigendelar som er meint for å vare og som du likar. I eit kollektiv er det ofte litt trongt om plassen, så mindre eigendelar kan faktisk gjere det mykje koselegare og spare deg for rydding. Om du er kvinne kan du sjå Bea Johnson for inspirasjon.
  2. Kjøp brukt. På Second Love, Kleskapet og Fretex kan du finne mange skattar i Bergen. Det same gjeld Finn.no og sjølvsagt, loppemarknad. Kvitevarer og elektriske artiklar kan du få kjøpt hos blant andre Bergen Brukthandel Boumaza, Sandviken og Brukthandelen i Nygårdsgata, Bergen.

    18015543581_22dd24ea23_k
    Foto: Mike Gifford
Resirkuler (Recycle):
  1. Resirkuler det som kan resirkulerast. Om du byrjar å sjå kva du har i søppla ditt, vil du sikkert bli overraska over at det meste der enten kan resirkulerast eller komposterast. Visste du forresten at dei små aluminiumsarka som er på til dømes mjukost kan resirkulerast som metall? Det same gjeld aluminiumsfolie. Om du bur i Bergen kan du sjekke ut BIR sine sider for å sjå kvar du kan levere avfallet ditt. For deg som ikkje bur i Bergen, sjekk ut ditt lokale avfallsselskap.Usikker på kva som skal sorterast kvar? Sjekk ut Sortere.no
Komposter (Rot):
  1. Visste du at dersom du kompostera kan du få billigare avtale med BIR? I tillegg gjev dei opptil 1000 kr i støtte for etablering av ny kompost. Dei fleste studentar betalar ikkje søppelavgifta sjølv, men om de etablera ein kompost og kan vise til minka avfall, kan de inngå ein avtale med huseigar der de trekk i frå det huseigaren sparar på at de kastar mindre. Kanskje de til og med klarer å bli søppelfrie? Etablering av ny Makkompost vil koste ca. 900-1000,- kr og ein Bokashikompost ligg rundt 300 kr og oppover. Det betyr at de vil få støtta heile beløpet de legg ut for ein ny kompost. Dei tradisjonelle kompostane vi har i Norge ligg på rundt 5000,-. Både  Bokashi og Makkompost er luktfri, krev lite plass og kan oppbevarast inne. Med mindre du har ein plass du kan grave ned Bokashikomposten, som er nødvendig for at jorda skal bli jord, er Makkompost det enklaste alternativet, då komposten er klar til bruk når makken er ferdig med den. Jorda er utruleg næringsrik og passar godt til alle slags vekstar. Kva med å starte ein liten grønsaksage på kjøkkenet, eller kva med å overtale naboen til å bruke den overgrodde hagen? Les korleis du kan etablere ein sunn hage i urbane omgjevnadar.

Hugs at sjølv små endringar kan få store ringverknadar. Dine gode vaner vil påverke og inspirerer dei rundt deg.

Lukke til med det nye semesteret!

Følg Grønare kvardag for nye innlegg og inspirasjon til ein søppelfri kvardag.

Toppfoto: Markus Spiske

Søppelfritt, zero waste

Menskopp

6 kommentarar

På trass av at vi lever i 2015 er mensen framleis eit tabu. Det kan vere ein av grunnane til at menskoppen, som har eksistert sidan 1930-tallet, ikkje er meir brukt. Gjennom ei livstid vil kvinner i snitt kaste mellom 100 til 140 kg sanitetsprodukt. I tillegg inneheld dei kunstige kjemiske stoffer som til dømes det hormonforstyrrande Dioxin. Tenk deg at du kunne kutta dette heilt i frå innkjøpslista di, og gått over til eit søppelfritt alternativ. Kva med å sjekke ut menskopp?

Kunstig kjemi i bind og tampongar

Tampongar, som er eit vanleg sanitetsprodukt for mange kvinner, er laga av ei blanding mellom bomull og viskose (ryan). Desse produkta er klora, og eit biprodukt av dette er Dioxin og desinfeksjonsbiprodukt (DBPs) som trihalometan. Dioxin er hormonforstyrrande og eit kjendt kreftframkallande stoff (karsinogen). Når vi et kjemikaliar får vi hjelp av enzym i spyttet og magesyra til å bryte ned og skilje ut kunstige kjemiske stoffer. Vegen gjennom huda og til organa våre derimot, er kort og uproblematisk. Når kunstige kjemiske stoff først har inntatt kroppen er dei vanskelege å skilje ut. Desse stoffa er også tilstade i bind. I tillegg er leverandørane hemmelegheitsfulle angåande kva andre kjemiske stoff binda består av. Dette er urovekkande, særskild for dei med barbert underliv som får mykje meir direkte hudkontakt med sanitetsprodukta. Bloggaren Andrea Donsky brende eit konvensjonelt bind og eit økologisk bind for å samanlikne flammane, og det var klart mykje større flammar frå det konvensjonelle produktet. Det er skremmande å sjå forskjellen og ein kan spørje seg kva det er som gjer at det konvensjonelle bindet brenn så fort. Vi tek for gitt at produkt som er masseproduserte og ein del av vår kvardag er nøye dokumenterte. Vår moderne verd har eit høgt produksjonstempo, og mange av vidunderprodukta som er raske og lette å produsere, veit vi dessverre veit alt for lite om. Som forbrukar er det omlag umogeleg å halde seg oppdatert. Den lettaste løysninga er å forhalde seg til færre produkt.

Menskopp kan brukast 12 timar samanhengande

Tampong bør skiftast kvar 4. time, ikkje fordi den er full av væske som mange trur, men fordi den begynner å rotne i kroppen. Sidan tampongen tar opp all veske i kjeden, forstyrra den balansen i kjeden. Fleire gynekologar tilrår difor ikkje kvinner å bruke tampong. Menskopp har ingen kjende ulemper, og kan brukast i opptil 12 timar utan tømming. I motsetning til tampong som trekk til seg veske, samlar menskoppen den opp, og tørker difor ikkje ut skjeden. Det betyr at du kan bruke koppen før du får mensen, utan at dette vil irritere skjeden. Visste du at du til og med kan symje med menskopp? https://youtu.be/r-C4p3Dtz74

Kva kopp bør eg velje?

Det er mange ulike typar menskoppar og det anbefalast å kjøpe ein kopp av medisinsk silikon eller naturgummi, då desse har minst utslepp av kunstige kjemikaliar. Dei fleste koppane seljast i to størrelsar. Ein for dei som har født og ein for dei som ikkje har født. Størrelsar er individuelt og nokre som ikkje har født kan framleis trenge å bruke den største størrelsen. Kapasiteten på koppen har ikkje so mykje med bredda på koppen å gjere, men med lengda og forma på koppen. Koppar med «klokkeform» har meir kapasitet en spisse koppar. Nokre vel likevel spisse koppar fordi dei merkast mindre. Dersom ein kjenner koppen sjølv om den er satt inn riktig, bør du bytte til ein kopp med anna størrelse eller form. Menskoppen blir produsert med ulike lengder og grader av stivhet. Nybegynnarar blit tilrådd å velje ein stivare kopp sidan den er lettare å sette inn. Eg anbefalar deg å sjå Precious Stars Pads sine informasjonsvideoar som du finn fleire plassar i denne artikkelen. På trass av formidlaren sin unge alder, er dette ei av dei beste informasjonssidene om menskoppar, og kan gje deg ein god peikepinn på kva kopp som vil passe deg. https://youtu.be/_G87oBd6rOw Oversikt frå Menskopp.org Menskopp hard/mjukheitsskala, 1= mjukast, 10=stivast: Si-Bell 1 CupLee: 1.2 Meluna (Small Soft): 1.5 FemmyCycle: 1.7 IrisCup: 1.7 SheCup: 2 LilyCup: 2 RubyCup: 2 Green Donna (large/small) 2 LadyCup (large/small, kanten er tjukkare enn resten):  2 Fleurcup (large/small): 2 Meluna (Medium Soft): 2 Femmecup (i midten, botnen og kant er tjukkare): 2.5 Naturcup (Large, mjuare i botnen en i kanten): 3 Miacup (Large/small): 3 JuJu (large/small): 3 Diva Cup (large/small):  4 Small Lunette: 4 Meluna (X large, large, og Small classic, kanten er tjukkare en resten): 6 MoonCup UK (large/small):  7.5 Keeper Moon Cup (large/small): 7.5 Large Lunette: 8 Yuuki (large/small): 8.5 Mpower: 9 Medium Original Meluna: 9.5 Keeper (generelt tjukkare):  10

Korleis sette inn og ta ut menskoppen

Det er mange ulike måtar å sette inn koppen på. Sjå video for tips: https://youtu.be/Nt6L-POE-b0 Det er viktig å få koppen mest mulig inn før den sprett opp dersom du har ein mjuk kopp. Dersom du har ein stivare kopp vil den lettare skli på plass sjølv. Sjekk med fingeren rundt heile kanten for å forsikre deg om at den har bretta seg ut. Om den ikkje har det pressar du litt på koppen med fingeren for å sleppe inn luft og den vil skli på plass av seg sjølv. Det same gjer du når du skal ta ut koppen. Då klemmer du på den slik at vakuumet gjev slepp. Koppen skal då opne seg og du drar den forsiktig ut. Nokre klipper vekk stilken etter kvart, men bruk koppen ein syklus før du eventuelt klipper vekk stilken. Den gjer det raskt å lokalisere enden på koppen. Hugs at sjølv om koppen sit lengre nede enn ein tampong, vil den gjerne skli litt opp og stilken gjer det difor mykje lettare å ta ut koppen. Det er svært viktig å ha god handhygiene kvar gang du tømmer koppen.

Reingjering av menskoppen

Koppen kan skyljast i vatn mellom kvar tømming, og etter endt syklus kokar du opp vatn som du heller over koppen. Såpe er ikkje nødvendig. Om koppen din har ein eigen behaldar, kan du desinfisere koppen direkte i behaldaren. Du kan eventuelt koke koppen i mikrobølgjeomnen. Dersom du ynskjer å fjerne missfarging på koppen kan du koke den med 1 ts. natron. Koppen har ei levetid på 5-10 år.

Kvar får eg kjøpt menskopp?

Reindyrka i Bergen fører dette og dei ligg på rundt 200-300 kr. Dersom du ynskjer å bestille på nett, fører Iherb dei kjende merkene Moon Cup og Lady Cup som er laga av medisinsk silikon. Menskopp.se fører koppar i naturgummi. Du kan og sjekke ut dei norske nettbutikkane; Etikken og Frøya-Natur. Følg Grønare kvardag på Facebook Headerfoto: Menstruationtasse.net

Bokashi, Kompost, Makkompost, Oppskrift, resirkulering, Søppelfritt

Makkompost

8 kommentarar

Kvar fjerde pose med mat vi kjøper, hamna i søppelet. Kva med å kaste det i komposten i staden? Kompost frå makk har fått ord på seg for å vere svart gull, dette på grunn av den høge næringsverdien i jorda dei etterlet seg. Jord frå markkompost er så næringsrik, at nokre statar i USA har merka det som gjødsel. På trass av dette, kan du faktisk bruke komposten til å plante i, utan å blande inn anna jord.

Vi har lenge vore uvisse om at mykje at jorda vi kjøper er utvunne frå myrer. I tillegg til at denne jorda er næringslaus og krev mykje gjødsling, fører fjerning av myra til auka utslepp av CO2. Myra er eit viktig karbonlager, og når torva gravast ut, blir karbonet i form av klimagassen CO2 frigjort. Nokre typar jord inneheld opp til 100% torv, sjølv om det står jord på emballasjen (sjå oversikt over ulike produkt her). Kva med å lage din eigen kompost i staden?

Om du ikkje har anledning til å ha ein tradisjonell kompost i hagen eller bakgården, er makkompost eit godt alternativ. Den er luktfri og lett å lage sjølv. Komposten er fin å ha inne, enten i leiligheta eller i vaskekjellaren.

Du treng:

2 behaldarar med same størrelse på karmen, som kan stå oppi kvarandre (eks. bøtter, oppbevaringsboksar, isboksar).

Drill, eventuelt spikar og hammar til å lage hol med

Papir og papp

Jord

Makk

Korleis gå fram:

Makkompost

Vel to behaldarar som kan stå oppi kvarandre. Desse på bilete er kjøpt på Clas Ohlson for 55 kr stykket, pluss 29 for lokket. Det er viktig at du vel ein behaldar som er lystett for at makken skal trivast. Det er ikkje utenkeleg at du allereie har noko heime du kan bruke. Du kan og spør den lokale bakaren til dømes, om du kan få nokre bøtter frå dei.Mange matprodusentar får basisvarene levert i store bøtter som fungera fint til å bruke til makkfarm.

Det viktigaste er at du vel ein behaldar som har ein kant slik som denne på bilete, som gjer at det er litt luft mellom behaldarane. Om behaldaren du vel ikkje har det, kan du legge noko i botnen slik at det blir plass til overflødig veske, også kjent som makk-te.

Lag hol til drenering og ventilasjon

Drill hol i toppbehaldaren til drenering. Ca eit hol per 2 cm. Om du har ein veldig tynn drill, kan du lage fleire hol. Om du drillen er meir en 3,5 mm, kan du vurdere om du vil ha færre hol. Det viktigaste er at overflødig veske kjem igjennom.

Drill hol rundt toppen av den øvste behaldaren. Desse hola tilføre luft til makkomposten. Jo fleire hol, jo betre. Dersom makken ikkje er fornøgd med komposten, vil den rømme uansett. Å la vere å lage nok luftehol for å unngå dette, kan virke mot sin hensikt. God lufting er viktig for ein sunn kompost.

Lag base til makken
3606251960_6fa71943d4_z
Foto: Kisforkate

Klipp opp pappbitar og papir i små remser og legg det i vatn i ca. 15 min. Det kan med fordel ligge lenger. Om du har eggekartongar og tomme toalettpapir-hylser er desse kjempebra å bruke, og makken ser ut til å like desse betre en vanleg papp.

Klipp ut ein pappbit som dekker botnen av toppbehaldaren. Du kan eventuelt bruke ei heil halv avis og klippe den til. Legg den i vatn for ca. 15 min. Klem so ut vatnet frå pappen og papiret og legg dekk bunnen av toppkassa med det utklipte biten av papp eller papir. Den skal dekke heile botnen.

Legg so over strimlene med papp og papir.

Bland inn jord, slik at det er 50/50 jord og papir/ papp.

Tøm makken i behaldaren og legg i matrestar. Det er ulike meiningar om kva som er mest effektivt. Nokon grev matrestane ned i behaldaren, medan andre legg det i ein haug på toppen eller fordelar det utover på toppen. Eg pleier å gjere det sistnemnte, fordi det gjev meg lett oversikt over kor mykje makken et og kor aktive dei er, utan å forstyrre dei for mykje.

DSC_0911

Fukt ei avis og bruk den som lokk over makken. Den hjelp komposten å halde på fuktigheta og gjer det mørkt slik at makken kan arbeide i ro. Makken likar ikkje lys og vil ikkje vere særlig aktive dersom du ikkje har noko å dekke over med. Du kan eventuelt ha noko mørkt over toppen av behaldaren om du føretrekk dette.

Som lokk over sjølve behaldaren kan du bruke lokket som føljer med behaldaren. Hugs å også lag luftehol på lokket om det er tett. Du kan eventuelt bruke ein papirpose eller eit handkle som lokk.

Mat for makken

Makken er som oss, og trivast best med eit variert kosthold. Den er mest effektiv når maten er i små betar, så dess mindre du kuttar opp maten du skal kompostere, dess raskare vil makken ete det.

Det er viktig å ikkje gje makken meir mat en den klarer å ete. Då vil maten begynne å rotne. Dette skapar det varme, og kan i verste fall drepe makken. Dersom du har ein stor makkfarm, vil bestanden tole meir en om du har ein liten bestand. Eg har ca. 1400 makk og dei variera inntak etter temperatur og sjølvsagt kor godt dei likar maten. Komposteringa skjer betrakteleg raskare om ein brukar ei smoothiemaskin eller liknande for å kutte opp maten.

Mange vel å lagre restemat i ein behaldar i kjøpeskapet eller frysen, for so å mate dei ein gong i veka. Du kan eventuelt mate dei annakvar dag, men følg med på at dei et opp det du gjev dei, før du fyller på med meir mat.

Spesielt i starten er det veldig viktig å ikkje fore makken med sitrusfrukt eller noko frå løkfamilien i makkfarmen. Desse irritera huda til makken og er med på å forsure komposten. Dersom makken ikkje er nøgd vil dei forlate komposten.

DSC_0926

LIKAR
MISLIKAR
Det meste av frukt og grønt Sitrusfrukt, syrleg frukt
Avfall frå juicemaskin Sterkt krydra mat, løk, kvitløk
Kokt mat Kjøtt og mjølkeprodukt
Te og te-posar (minus syntetiske teposar). Fjern stiften i posen. Kaffigrut Brød, pasta og prosesserte kveiteprodukt
Knust eggeskal skal hjelpe makken å formeire seg Glinsande papir
Hår, avfall frå støvsugar, serviettar og papirtørkle, eggekartongar, toalettrull-hylser, papir Fett og olje
Fuktig papir og papp i bitar/ strimler
Kjemikaliefritt hageavfall (viktig å ikkje ta for mykje av gangen. Gras skapar varme og kan lage dårleg stemning i markkomposten.
Sagflis og oske
Kvar får du kompostmakk?

Den mest effektive kompostmakken vi har i Norge heiter tigermark. Den er likevell ikkje den mest vanlege, sidan den er sensitiv for temperaturendring. Dei fleste som driv med makkompost i Norge har stort sett kjøpt desse på sportsbutikkar som driv med fiske. Eg bestillte mine gjennom G-Sport ved Bergen Bystasjon. Den er ikkje like effektiv, men er meir harfør. Dei kostar ca 1 kr stykket. Dei fleste sporstbutikkar kan bestille makk, ta kontakt med din lokale forhandlar.

Du kan og grave makk sjølv. Den makken du er ute etter er den som lev i hestemøkk eller i kaldkompost. Dersom du har tilgang til dette kan du grave opp makk sjølv. Ny makk vil komme av seg sjølv til kaldkomposten.

Dersom du startar komposten no i sommar og har anledning til å ha komposten ute, vil sansynlegvis bestanden auke relativt fort. Det er viktig å hugse på å plassere komposten i le for sola slik at dei ikkje blir kokt. God temperatur gjev godt arbeidstempo. Makken er ekstra aktiv i sommartempratur.

Kvar du vel å plassere komposten i leiligheta di er opp til deg. Så lenge dei ikkje står nær ein lufttørkar er dei relativt nøgde.

Makk-te
5650455438_b51b01a77d_z
Foto: Farourflora

Safta som ender opp i den nederste behaldaren er kjent som makk-te og er kjempegod gjødsel. Om du synst du får for lite makk-te, kan du helle vatn over komposten din. Vatnet vil renne igjennom komposten og ende opp i den nederste behaldaren. Dersom du heller vatn gjennom komposten blir ikkje teen like sterk, og kan blandast ut med 1/5 vatn. Dersom du ikkje heller vatn over komposten, og kun brukar det som kjem naturleg blandar du det ut med 1/20 vatn.

Næring i jorda blir til næring i maten

Både det svarte gullet, kompostjorda, og makk-teen er svært næringsrikt. Det er flott i bruk, enten til grønsakshagen din, bedet til naboen eller til blomsten i vinduet. Sidan plantane tek opp næring fra jorda, vil næringsrik jord føre til næringsrik mat, så jorda passar godt til å dyrke urter, salat og grønnsaker i. I tillegg veit du nøyaktig kva jorda inneheld. Ingen torv, ingen kjemikalier. Berre sunn, god jord, rett fra leiligheta di midt i byen.

4589558988_3c78af529c_z
Foto: Elisabeth S.

Ynskjer deg lykke til med komposten!

Ta gjerne kontakt om du har spørsmål:

post@gronarekvardag.no

Toppbilete: CAFNR

resirkulering, Søppelfritt

Refuse, Reduce, Reuse, Recycle, Rot

2 kommentarar

Refuse, Reduce, Reuse, Recycle, Rot. Slik lyder null-søppel pioneren, Bea Johnsons« mantra. Avfall er noko vi anser som naturleg, vi ensar det ikkje. Det har blitt ein del av vår kvardag. Vi knyter den fulle søppelposen og stappar den ned i det fulle bossdunken. Sjølv om det er tre dagar til neste tømming er den allereie så full at vi ikkje får att lokket. Burde eg skaffe ein større dunk tenker vi kanskje?

Kva betyr det å kaste? Kvar havnar det? Og kvifor måtte vi kaste det i utgangspunktet?

Lær korleis du kan minske forbruket ditt.

Steg 1: Sei nei til det du ikkje treng (Refuse)

Det viktigaste punktet i denne lista er dette punktet. Sei nei til det du ikkje treng. Det krev at du blir bevisst på alt du tek med deg inn i heimen din (eventuelt lar andre ta med inn i heimen din). Vi likar godt gratisprodukter, som til dømes studentpakken som blir delt ut kvart semester, såpe og sysett frå hotellrommet eller ein fin penn frå ein konferanse. Konsum er meir en eit resultat av ein varehandel. Det skjer når vi tek i mot flyers på gata, når vi tek i mot eit visittkort og når vi plukkar med oss brosjyrer. Vi konsumerar indirekte. For kvar gjenstand vi tek i mot, skapar vi etterspurnad og signaliserar at vi treng meir av desse varene. Det blir difor produsert meir.

Enkle ting du kan gjere for å få ein meir søppelfri kvardag: Rydd mailen din for abonnement og reklame du ikkje les. Sei nei til reklame i posten ved å henge opp ein lapp (Posten tilbyr dette). Ikkje ta i mot gratisprøver og reklamematriell. Ta avstand frå eingongs-produkter som til dømes plastpose, sugerør og plastglas.

4015200933_21193fb4d8_b
Foto: Thomas Andersson
Steg 2: Reduser det du ikkje treng (Reduce)

Vi nordmenn forbrukar heile 2,7 jordklodar. Reduksjon av vårt forbruk er difor ein viktig post for miljøkrisa vi står ovanfor. I tillegg til å ha eit konsum over evne, som også fører til storproduksjon av søppel, ligg vi og på verdstoppen som eit av verdas mest «giftige» befolkning. Dette på grunn av det høge nivået av kunstige kjemikalier vi har i kroppen vår. Mange av varene vi kjøper, som til dømes gore-tex jakker, er behandla med kunstige kjemiske stoffer for å få visse eigenskapar. Fleire av desse stoffane blir ansett som miljøgifter. Om vi i tillegg droppar å vaske det nyinnkjøpte sengetøyet, eller den nye dongeribuksa, vil stoff som kanskje er meint for å halde vekk insekt eller restar etter produksjon av produktet, komme i direkte kontakt med huda. Når vi konsumerar mykje, er dette prosessar som skjer ofte. Velstanden og forbruket vårt blir difor vår byrde. Dersom vi byrjar å evaluere våre materielle ynskjer og behov, er det godt mogleg vi ikkje treng ei ny jakke. Kanskje vi faktisk allereie har to for mykje? Norske menn slit med reproduksjon, og det spekulerast i om dette har samanheng med miljøgiftene vi omgir oss med.

Steg 3: Gjennbruk (Reuse)

Sidan vi i steg 1 tek avstand frå eingangsprodukt, blir desse bytta ut med produkt som kan brukast omatt, som til dømes ein tøypose i staden for ein plastpose. Å kjøpe matvarer i lausvekt, i medbrakt emballasje som kan brukast omatt, er ein flott måte å unngå å ta med seg unødig plastemballasje heim, unngå kunstige kjemikalier rett på matvarene, samtidig som du kjøper akkurat den mengden du treng av dei ulike matvarene. Om du bur i Bergen kan du sjå oversikt over alternativ til emballasjefri mat og drikke her.

4308274479_583cda9372_b
Foto: Chiot’s Run

Ved behov for nye varer som kle og møblar, er det mykje fine alternativ på bruktmarkedet. På Finn.no har dei ein seksjon for sal, ein for ønskes kjøpt og ein for gis vekk. Loppemarked er også eit god alternativ, samt Fretex og vintage-butikkar. Det kan vere lurt å kjøpe varer som kan brukast på fleire måtar. Til dømes ein kaffikopp som og passar som pennholdar, eller ein dress du både kan bruke på kontoret og i selskap.

Steg 4: Resirkuler (Recycle)

Null-søppel livstilen handlar om meir en resirkulering, det handlar om å ta avstand frå søppel før det kjem inn i huset. Dette eliminerar mykje resirkulering. For kvart kjøp vi gjer, bør heile livssyklusen til varen bli vurdert, også varens mulighet for å bli resirkulert. Plastikk er ikkje berre giftig å produsere, konsumere og resirkulere, kvaliteten blir også forringa for kvar gong varen blir resirkulert og ender til slutt opp på søppelfyllinga. Det er lett å bli forført av ord som «nedbrytbar» eller «komposterbar» plastikk. Sjølv om desse produkta blir presentert som «nedbrytbare» ender dei som oftast i vanleg søppel. Desse produkta skapar også stor forvirring blant miljøbevisste forbrukarar og ansatte i resiruleringsbransjen, og produkte ender dessverre ofte med å forringe resirkuleringsarbeidet.

Steg 5: Komposter (Rot)

Det er fleire ulike måtar å kompostere på. Varmkompost og kaldkompost er det mest vanlege i norge. Dersom du ynskjer å starte ein av desse i Bergen, kan du få støtte frå BIR med inntill 1000 kr. For urbane bergensarar er markkompost og elektrisk kompost også eit godt alternativ fordi det både er luktfritt og innevennlig. Markkompost kan du enkelt lage sjølv, men den elektriske komposten er dessverre berre mulig å bestille frå utlandet, noko som gjer den ganske dyr. Komposteffekten er god, og BIR vurderar å innlemme desse to kompostmetodane i deira støtteordning.

423508812_b3c5f9eaec_b
Foto: Joi

Lyst å lære meir? Les Bea Johnson si bok Zero Waste Home. Denne boka er ein perfekt guide for deg som ynskjer ein oversiktleg mal over korleis du kan leve søppelfritt.

Toppbilde: Bogdan Suditu